به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه جام جم، پیچیدگی‌های بسیارزیادی که بیماری‌های خودایمنی دارند و باعث می‌شوند سلول‌های ایمنی بدن سلول‌های خودی را به‌عنوان عامل مهاجم درنظر گرفته و به آنها حمله کنند، ازجمله دلایلی به‌شمار می‌رود که این بیماری‌ها تاکنون به‌صورت قطعی درمان نمی‌شدند و در بهترین حالت با تجویز برخی داروها که بیشترشان سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هستند، کنترل می‌شدند.
ازطرفی، بااین روش ممکن بود فرد مبتلا به‌دلیل افت عملکرد سیستم ایمنی بدن، با چالش‌های سلامتی دیگری نیز روبه‌رو شود. حالا نتایج پژوهشی جدید نشان داده که استفاده از روش مهندسی ژنتیک و دستکاری سلول‌های ایمنی کارتی‌سل غیرخودی توانسته سه بیمار مبتلا به خودایمنی را درمان کند.
گزارش جدید منتشرشده در نشریه علمی معتبر سلول، حاکی از آن است که یک زن و دو مرد با شرایط شدید خودایمنی، پس از درمان با سلول‌های ایمنی مهندسی‌شده و اصلاح‌شده با روش کریسپر بهبود یافته‌اند. این سه فرد چینی اولین نفرات مبتلا به اختلالات خودایمنی هستند که با استفاده از سلول‌های ایمنی مهندسی‌شده ایجادشده از سلول‌های فرد اهداکننده به‌جای سلول‌هایی جمع‌آوری شده از بدن خود فرد، درمان شدند. به‌همین خاطر، این پیشرفت اولین گام به‌سوی تولید انبوه چنین درمان‌هایی به‌شمار می‌رود.
درمان با سلول‌های اهداشده
یکی از دریافت کنندگان، آقای گونگ، مردی ۵۷ ساله از شانگهای، مبتلا به اسکلروز سیستمیک است که بافت همبند را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به سفت‌شدن پوست و آسیب به اندام شود. او می‌گوید که سه روز پس از دریافت درمان، احساس کرد پوستش شل شده و می‌تواند انگشتانش را حرکت دهد و دوباره دهانش را باز کند. دو هفته بعد، او به محل کار خود بازگشت. گونگ می‌گوید: «حالا که بیش از یک‌سال از دریافت درمانم می‌گذرد، احساس بسیار خوبی دارم.»
سلول‌های ایمنی مهندسی‌شده، به نام سلول‌های T گیرنده کایمریک (CAR) در درمان سرطان‌های خون عملکرد بسیار درخشانی دارند بیشتر داروهای سرطان خونی که در ایالات متحده تأیید شده‌اند برمبنای این سلول‌ها هستند و ظرفیت درمان بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس و مولتیپل اسکلروزیس را هم از خود نشان داده‌اند، که طی آنها سلول‌های ایمنی اتوآنتی‌بادی‌هایی آزاد می‌کنند که به بافت خود بدن حمله می‌کنند. اما این روش درمانی معمولا به سلول‌های ایمنی خود فرد متکی است و این شخصی‌سازی، روش درمانی را پرهزینه و وقت‌گیر می‌کند.
به‌همین دلیل محققان شروع به ایجاد درمان‌های مبتنی بر کارتی‌سل‌های تولیدشده از سلول‌های اهداشده کرده‌اند. درصورتی که این روش درمانی کاملا موفق باشد، این امکان را به شرکت‌های داروسازی می‌دهد که بتوانند تولید را افزایش دهند و به‌طور بالقوه هزینه‌ها و زمان تولید را کاهش دهند. لین شین، ایمیونولوژیست در دانشگاه تسینگ‌هوا در پکن، می‌گوید: «با توسعه این روش، به‌جای این‌که یک درمان برای یک فرد انجام شود، می‌توان از سلول‌های یک اهداکننده برای بیش از ۱۰۰ نفر درمان ایجاد کرد.» سلول‌های کارتی مشتق از اهداکننده برای درمان افراد مبتلا به سرطان استفاده شده‌اند، اما تاکنون با موفقیت محدودی همراه بوده‌اند.
نتایج بالینی شگفتی‌آور
این کارآزمایی که زو هوجی، متخصص روماتولوژی در دانشگاه پزشکی نیروی دریایی شانگهای، رهبری آن را برعهده داشت، اولین آزمایشی است که عملکرد سلول‌های کارتی را بر بیماری‌های خودایمنی گزارش می‌کند. ماه گذشته آنها نتایج مطالعات خود را در نشریه علمی سلول منتشر کردند. بیش از شش‌ماه پس از دریافت درمان، گیرندگان در بهبودی باقی ماندند.
زو می‌گوید که برای این افراد از درمان مشتق‌شده از سلول‌های اهداکننده و محصولات کمی تغییریافته استفاده کرده‌اند. نتایج تاحد زیادی مثبت بوده است. همچنین لین که مطالعه جداگانه‌ای را با موضوع استفاده از سلول‌های کارتی مشتق‌شده از اهداکننده برای درمان لوپوس هدایت می‌کند، می‌گوید: «پیامدهای بالینی فوق‌العاده هستند.» کریستینا برگمان، روماتولوژیست در بیمارستان دانشگاه ارلانگن در آلمان می‌گوید: «موفقیت و ایمنی این درمان امیدوارکننده به‌نظر می‌رسد، اما هنوز باید در افراد بیشتری بررسی شود تا محققان بتوانند درمورد کاربرد گسترده آن نتیجه‌گیری کنند.»
دانیل بیکر، ایمیونولوژیست از دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا، می‌گوید: «اگر این روش درمانی در افراد بیشتری در بازه زمانی طولانی‌تر موفق عمل کند، می‌تواند تحول شگفت‌انگیزی را در درمان بیماری‌های خودایمنی به‌ثبت برساند.» بیش از ۸۰ بیماری خودایمنی وجود دارد که با عملکرد نادرست سلول‌های ایمنی مرتبط است.
در مسیر درمان
درمان باسلول‌های کارتی معمولاشامل استخراج سلول‌های ایمنی به‌نام سلول‌هایTازفرد تحت درمان است.درسطح سلول‌ها، پروتئین‌های CAR قرار داده می‌شوند که سلول‌های ایمنی B که مسئول ترشح آنتی‌بادی هستند را هدف می‌گیرند و سپس دوباره به بدن فرد تزریق می‌شوند.فرآیند ایجاد سلول‌های کارتی از سلول‌های ایمنی اهدایی هم مشابه همین روش است.
زو و همکارانش سلول‌هایT را از یک زن ۲۱ساله استخراج کردند و آنها را با پروتئین‌های CAR پوشاندند که CD۱۹ همان گیرنده‌ای که در سطح سلول‌های B یافت می‌شود را شناسایی می‌کند.آنها از ابزار ویرایش ژن کریسپر-کاس۹ برای ازبین بردن پنج ژن در سلول‌هایT استفاده کردند تا از حمله سلول‌های پیوندشده به بدن میزبان و همچنین حمله سیستم ایمنی میزبان به سلول‌های اهداشده جلوگیری کنند.
اولین فردی که این درمان را در ماه می۲۰۲۳/ اردیبهشت ۱۴۰۲دریافت کرد، یک زن۴۲ ساله مبتلا به نوعی میوپاتی بود. در این بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی، بافت عضلانی اسکلتی را هدف قرار می‌دهد و درنتیجه ضعف و خستگی ایجاد می‌کند. آقای گونگ و یک مرد ۴۵ ساله دیگر هم به بیماری اسکلروز تهاجمی مبتلا بودند. آنها نیز به‌ترتیب درمان خود را در خرداد و مرداد ۱۴۰۲ آغاز کردند.
سلول‌های کارتی، پس از تزریق به میزبان شروع به‌کار کردند. این سلول‌ها تکثیر شدند و تمام سلول‌های B، ازجمله سلول‌های بیماری‌زای مرتبط با شرایط خودایمنی را هدف گرفتند وازبین بردند.سلول‌های T زیست‌مهندسی‌شده برای هفته‌ها در بدن میزبان زنده ماندند و پس از این مدت از بین رفتند.درنهایت، سلول‌های B سالم در بدن جایگزین شدند، اما هیچ سلول بیماری مجددا تولید نشد. نکته قابل توجه دراین خصوص این بود که نتایج این روش پاسخ مشابهی نسبت به روش درمان افراد خودایمن با سلول‌های کارتی مشتق‌شده از سلول‌های خود فرد بیمار نشان داده است.
بهبودی کامل
دوماه پس از درمان، محققان گزارش کردند که زن مورد مداوا به بهبودی کامل دست یافته و در پیگیری شش‌ماهه خود این وضعیت را حفظ کرده است. بیکر می‌گوید که اگرچه این زن بهبودهای بالینی واضحی را نشان داده، اما باتوجه به زمان کوتاه ارزیابی، نمی‌توان با خیال راحت از واژه بهبودی کامل برای او استفاده کرد. اما اتوآنتی‌بادی‌های این زن تاحد قابل چشم‌پوشی‌ای کاهش یافته و قدرت و تحرک عضلانی او به‌طرز چشمگیری بهبود پیدا کرده بود.
دو مرد دیگر هم شاهد بهبود قابل توجهی در علائم خود ازجمله معکوس‌شدن تشکیل بافت اسکاروکاهش سطح اتوآنتی‌بادی بودند.هیچ‌یک ازافرادواکنش التهابی شدیدی به‌نام سندرم آزادسازی سیتوکین را نشان ندادند، که در برخی از افراد مبتلا به سرطان که درمان کارتی را دریافت کرده‌اند، مشاهده شده است. آنها همچنین شواهدی از حمله سلول‌های پیوندی به میزبان نشان ندادند. اما محققان هنوز در تلاش‌اند تا مشخص کنند که آیا بدن میزبان، پیوند را در طول زمان پس می‌زند یا خیر.
از نگرانی‌های ایمنی مهم مشاهده‌شده در برخی از افراد مبتلا به سرطان که درمان با سلول‌های کارتی را دریافت کرده‌اند، ظهور تومورهای جدید است. محققان هنوز درحال بررسی هستند که آیا تومورهای جدید با این درمان مرتبط هستند یا خیر. بیکر می‌گوید: «هنوز خیلی زود است که بدانیم آیا افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی که با سلول‌های کارتی مشتق‌شده از اهداکننده درمان می‌شوند، با این خطر مواجه خواهند شد یا خیر. این‌را فقط زمان مشخص خواهد کرد. اکنون سؤال بزرگ این است که آیا همین رویکرد در افراد بیشتری هم جواب می‌دهد و این‌که تأثیرات آن چقدر پایدار خواهد بود. آیا این بیماران برای سال‌ها هم‌چنان بدون علائم باقی خواهند ماند؟»