به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، وزارت نیرو تاکنون ۱۹ سد در استان گلستان احداث کرده است که هدف از ایجاد اکثر آنان تأمین آب کشاورزی عنوان شده است. نقشهٔ فرونشست این استان نشان می‌دهد راه‌حل سدسازی جواب نداده و کشاورزان برای تأمین آب زمین‌های خود به برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و حفر نزدیک به ۴۰ هزار حلقه چاه روی آورده‌اند.
«مهدی معتق»، استاد مرکز تحقیقات علوم زمین و دانشگاه لایپنیتز هانوفر آلمان که اخیراً تحقیقاتی دربارهٔ فرونشست در ایران انجام داده، معتقد است نتیجهٔ این حفر چاه‌ها و همچنین کم شدن تغذیهٔ آبخوان‌ها از بستر رودخانه‌هایی که سدها جلوی جریان یافتن‌شان را گرفته‌اند، با فرونشست سالانهٔ شدید جلوه‌گری کرده و هم‌اکنون استان گلستان را به سومین استان با فرونشست زیاد در ایران بدل کرده است.
در نقشهٔ لکهٔ بزرگی را مشاهده می‌کنید نشان‌دهندهٔ فرونشست در نیمهٔ غربی استان گلستان است. این لکه به‌طول ۱۴۰ کیلومتر از بندر ترکمن در کرانهٔ دریای خزر تا شهر کلاله در شرق و عرض حداکثر ۴۳ کیلومتر از مرز با ترکمنستان در شمال تا جادهٔ گرگان-علی‌آباد-آزادشهر در جنوب کشیده شده است. شش مثلث سیاه‌رنگ سدهای اصلی استان گلستان هستند و دایره‌های سفیدرنگ مناطق روستایی را نمایندگی می‌کنند. همچنین، در نیمهٔ چپ نقشهٔ مسیر راه‌آهن شمال‌شرق ۲ قرار دارد.
در این نقشهٔ فرونشست در نواحی مرکزی لکه با رنگ سبز به نمایش درآمده که به‌معنای حدود ۷.۵ سانتی‌متر در سال فرونشست زمین است. کناره‌های نارنجی‌رنگ نشان می‌دهد با فرونشست سالانه حدود ۲.۵ سانتی‌متری مواجهیم. ناحیهٔ کوچکی در نزدیکی سد کوثر نیز وجود دارد که به رنگ آبی درآمده است و از فرونشست سالانه بیش از ۱۰ سانتی‌متر حکایت دارد.
یک پژوهش چاپ‌شده در مجلهٔ ساینس ادونسز (Science Advances) نشان داد عمده فرونشست‌های استان گلستان در مناطق کشاورزی و روستایی در پایین‌دست سدهای وشمگیر، زرینگل و کوثر رخ می‌دهد
براساس آمار سال ۱۴۰۳ شرکت مدیریت منابع آب ایران، حفر ۳۹ هزار و ۷۹۲ چاه آب در استان گلستان ثبت شده است. همچنین، براساس داده‌های اخذ شده از وب‌سایت شرکت‌های عمرانی پیمانکار ساخت سد، تاکنون ۱۹ سد بر رواناب‌های این استان احداث شده است که شش سد وشمگیر، کوثر، گلستان، بوستان، زرینگل و نرماب با مجموع ظرفیت ذخیره نزدیک به ۳۷۳ میلیون مترمکعب اهمیت بیشتری نسبت‌به سدهای دیگر استان دارند. در جدول زیر تاریخ بهره‌برداری و حجم نرمال مخزن این سدها را مشاهده می‌کنید.
یک پژوهش چاپ‌شده در مجلهٔ ساینس ادونسز (Science Advances) نشان داد عمده فرونشست‌های استان گلستان در مناطق کشاورزی و روستایی در پایین‌دست سدهای وشمگیر، زرینگل و کوثر رخ می‌دهد. براساس این پژوهش، حدود ۲۶ درصد از مساحت استان گلستان (معادل پنج هزار و ۱۶۲ کیلومتر مربع) درگیر فرونشست زمین با نرخ بیشینهٔ ۱۲ سانتی‌متر در سال است. این عارضه علاوه بر آن‌که ظرفیت ذخیرهٔ سفره‌های آب زیرزمینی را به‌شکل غیرقابل جبرانی کاهش می‌دهد، باعث خسارت به زیرساخت‌ها نیز می‌شود.
همان‌طور که در نقشهٔ فرونشست استان گلستان نمایان است، فرونشست مناطق شهری و زیرساخت‌های حمل‌ونقل را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برای نمونه، به حادثهٔ فرونشست زمین در شهر گرگان که روز چهارشنبه، ۴ مهرماه، کنار یک ایستگاه تاکسی‌رانی در خیابان جرجان اتفاق افتاد، توجه کنید. با توجه به نقشهٔ شماره ۲، چنانچه از محل حادثه کمی به‌سمت غرب حرکت کنیم، فرونشست به صفر می‌رسد و اگر به‌سمت راست برویم، بر اندازهٔ فرونشست افزوده خواهد شد. حادثهٔ روز چهارشنبه شهر گرگان در لبهٔ لکهٔ فرونشستی که با گرادیان (اختلاف شدت فرونشست) بالایی روبه‌رو است، رقم خورد.
در مثالی دیگر، شهر آق‌قلا به‌طور کامل در یک زون فرونشستی قرار گرفته است و بخشی از مسیر راه‌آهن شمال‌شرق ۲ نیز در معرض فرونشست با شدت‌های متفاوت است.
مهدی معتق، استاد مرکز تحقیقات علوم زمین و دانشگاه لایپنیتز هانوفر آلمان و یکی از طراحان سامانهٔ جامع فرونشست‌های ایران، به «پیام ما» گفت: گرادیان بالا در منطقه‌ای که خط راه‌آهن از آن گذر کرده، به‌معنای آن است که خطر تخریب زیرساخت ریلی و حادثه‌خیزی آن منطقه بیشتر از نواحی دیگر است.
او با اشاره به اینکه استان گلستان هم‌اکنون سومین استان ایران در تنش و نابودی منابع آب زیرزمینی است، بیان کرد: به‌نظر می‌رسد فرونشست در این استان ارتباط مستقیمی با بخش کشاورزی در غالب شالیکاری بی‌رویه و کشت محصولات آب‌بری مانند چغندر دارد.
به‌گفتهٔ معتق، مجموعه سدهای احداث‌شده در استان گلستان به‌عنوان منابع مهم آب سطحی به‌تنهایی قادر به تأمین منابع آب کشاورزی مورد نیاز این استان نیستند. درنتیجه، فشار مضاعفی روی منابع آب زیرزمینی برای مصارف صنعتی و کشاورزی وجود دارد که این فشار در سال‌های خشکسالی به‌علت کمتر شدن منابع آب سطحی افزایش پیدا می‌کند.
او با بیان اینکه عدم مدیریت مناسب سدها سبب کاهش جریان رودخانه‌های مهم استان در پایین‌دست سدها شده که این امر می‌تواند تغذیهٔ آبخوان را تحت‌تأثیر قرار دهد، افزود: این عامل به‌علاوه برداشت بی‌رویه از منابع آب سفره‌های زیرزمینی باعث وخامت وضعیت این سفره‌ها در استان گلستان شده است.
این استاد مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان همچنین گفت: برآوردهای ما نشان می‌دهد براساس نسبت مساحت فرونشست به جمعیت، استان گلستان بعد از سمنان، رتبهٔ دوم را در کشور دارد و به‌ازای هر هزار نفر جمعیت تقریباً ۲.۸ کیلومتر مربع فرونشست در استان یافت می‌شود.
نقشهٔ فرونشست استان گلستان براساس پژوهش انجام‌شده توسط محمود حق‌شناس حقیقی و مهدی معتق، منتشرشده در سال ۲۰۲۴ در مجلهٔ ساینس ادونسز (Science Advances) تهیه شده است. همچنین، نقشهٔ فرونشست‌های ایران را می‌توانید در پورتال جامع فرونشست در ایران به آدرس https://subsmap.github.io/iran مشاهده کنید.
