حتما تاکنون برایتان پیش آمده که پزشک از شما بخواهد زبانتان را بیرون بیاورید و بگویید: آآآآآ. همان‌طور پزشک گلوی شما را بررسی می‌کند، زبان شما را نیز مورد توجه قرار می‌دهد که می‌تواند موارد زیادی را درمورد سلامتی شما آشکار کند. پزشک هرگونه تغییر در سطح زبان یا نحوه حرکت آن را بررسی خواهد کرد. این معاینه می‌تواند مشکلات خود دهان و همچنین وضعیت سلامتی و ایمنی کلی شما را نشان دهد.

اما نیازی نیست صبر کنید تا به پزشک مراجعه کنید. تمیز کردن زبان دو بار در روز می‌تواند به شما کمک کند ظاهر و احساس زبان خود را بررسی و از بوی بد دهان جلوگیری کنید. دیلیپ شارما، استاد گروه بهداشت دهان و دندان در دانشگاه نیوکاسل درمورد زبان و علت نیاز به تمیز کردن آن توضیح می‌دهد.

زبان نقش مهمی در غذاخوردن، صحبت کردن و سایر عملکردهای حیاتی دارد. زبان عضله‌ای واحد نیست بلکه عضوی عضلانی است که از هشت جفت عضله تشکیل شده که به حرکت آن کمک می‌کنند.

سطح زبان پوشیده از برجستگی های کوچکی است که می‌توان آن‌ها را دید و حس کرد و پاپیلا نامیده می‌شوند. این برجستگی‌ها گاهی اوقات با جوانه‌های چشایی اشتباه گرفته می‌شوند درحالی‌که از ۲۰۰ هزار تا ۳۰۰ هزار پاپیلای شما، تنها بخش کوچکی از آن‌ها شامل جوانه‌های چشایی می‌شود. بزرگسالان تا ۱۰ هزار جوانه چشایی دارند که‌ آن‌ها را با چشم غیرمسلح نمی‌توان دید و عمدتا روی نوک، کناره‌ها و ته زبان قرار دارند.

زبان سالم صورتی رنگ است گرچه شدت صورتی بودن ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. مقدار کمی پوشش سفید می‌تواند طبیعی باشد اما تغییرات قابل‌توجه یا تغییر رنگ زیاد ممکن است نشان‌دهنده بیماری یا مشکلات دیگر باشد.

تمیز کردن زبان فقط ۱۰ تا ۱۵ ثانیه طول می‌کشد، اما روش خوبی برای بررسی سلامت شما است و می‌تواند به راحتی پس از مسواک زدن انجام شود.

می‌توانید زبان خود را با مالش ملایم مسواک معمولی روی آن تمیز کنید. این کار بقایای غذا را پاک می‌کند و به پیشگیری از تجمع میکروب‌ها روی سطح بافت ناهموار زبان کمک می‌کند. همچنین می‌توانید از‌ تمیزکننده مخصوص زبان استفاده کنید که از جنس فلز یا پلاستیک ساخته شده‌اند.

اطرافیان شما نیز از شما تشکر خواهند کرد، زیرا تمیز کردن زبان می‌تواند به مبارزه با بوی بد دهان کمک کند. تمیزکننده‌های زبان به حذف باکتری‌هایی که معمولا موجب بوی بد دهان می‌شوند و در سطح زبان پنهان شده‌اند، کمک می‌کنند.

حین تمیز کردن زبانتان در طول روز، وضعیت زبان خود را نیز بررسی می کنید و در صورت وجود مشکل، متوجه خواهید شد. در صورتی که تغییر نگران‌کننده‌ای را شاهد بودید به پزشک مراجعه کنید. رنگ زبان ممکن است به دلایل مختلفی تغییر کند که در ادامه به چند مورد اشاره می‌کنیم.

ایجاد پو‌شش سفید روی سطح زبان یکی از رایج‌ترین تغییرات در افراد سالم است. اگر مسواک زدن یا پاک کردن زبان را حتی برای چند روز متوقف کنید، این وضعیت ممکن است رخ دهد. در این حالت بقایای غذاها و میکروب‌ها جمع شده و موجب پلاک می‌شوند. اگر با مسواک به آرامی روی آن‌ها بکشید، این پوشش از بین خواهد رفت. حذف میکروب‌ها خطر عفونت‌های مزمن را که می‌تواند به اعضای دیگر سرایت کرده و موجب بیماری جدی شوند، کاهش می‌دهد.

پوشش زرد روی سطح زبان ممکن است نشان‌گر برفک دهان باشد که نوعی عفونت قارچی است که وقتی روی آن سایید شده سطحی آسیب‌دیده برجای می‌گذارد.

برفک دهان در افراد مسن که چندین دارو مصرف می‌کنند یا دیابت دارند، شایع است. این وضعیت همچنین می‌تواند کودکان و افراد جوان را پس از بیماری به خاطر سرکوب موقت سیستم ایمنی یا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تحت‌تاثیر قرار دهد. در صورت ابتلا به برفک دهان، پزشک معمولا داروی ضدقارچ تجویز می‌کند.

استعمال دخانیات یا مصرف مقدار زیاد غذاها و نوشیدنی‌های دارای رنگ مانند چای و قهوه یا غذاهای حاوی زردچوبه می‌تواند ظاهری پرزدار به زبان بدهد. این حالت که زبان پرزدار سیاه نامیده می‌شود، درواقع مو نیست بلکه رشد بیش‌ازحد باکتری‌ها است و می‌تواند نشان‌دهنده بهداشت ضعیف دهان باشد.

لکه‌های صورتی که دارای حاشیه سفیدرنگی هستند می‌تواند به زبان شما ظاهری مانند نقشه بدهد و به زبان جغرافیایی معروف است. علت این وضعیت که معمولا به درمان نیاز ندارد، مشخص نیست.

زبان قرمز و دردناک می‌تواند نشان‌دهنده طیف وسیعی از مشکلات ازجمله موارد زیر باشد:

• کمبودهای تغذیه‌ای مانند کمبود اسید فولیک یا  کمبود ویتامین B12
• بیماری‌هایی ازجمله کم‌خونی خطرناک، بیماری کاوازاکی و مخملک
• التهاب زبان
• آسیب ناشی از نوشیدنی یا غذای داغ
• زخم‌ها، از جمله تبخال و آفت‌های دهانی
• سندرم سوزش دهان
• خشکی

بسیاری از داروها ازجمله ضدافسردگی‌ها، داروهای ضدروان‌پریشی، شل‌کننده‌های عضلانی، مسکن‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها و دیورتیک‌ها می‌توانند موجب خشکی دهان شوند. اگر دهانتان خیلی خشک باشد، ممکن است درد داشته باشید.

لکه‌های سفید یا قرمز روی زبان که پاک نمی‌شوند، پایدار یا درحال رشد هستند و همچنین زخم‌های بدون درد باید در اسرع وقت توسط پزشک بررسی شوند. این ضایعات در مقایسه با سایر قسمت‌های دهان بیشتر در معرض خطر تبدیل شدن به سرطان قرار دارند. سرطان‌های دهان به علت تشخیص دیرهنگام نرخ بقای پایینی دارند و شیوع آن‌ها درحال افزایش است. بنابراین، بررسی تغییر رنگ، بافت، لکه‌های دردناک یا زخم‌های دهان بسیار مهم است.