ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «در باب شهروند» نوشته توماس هابز به‌تازگی با ترجمه یاشار جیرانی توسط نشر نو منتشر و راهی بازار نشر شده است. نسخه اصلی این‌کتاب سال ۱۹۹۸ توسط انتشارات دانشگاه کمبریج عرضه شده است.

توماس هابز از فلاسفه سیاسی انگلستان است. او سال ۱۵۸۸ متولد و سال ۱۶۷۹ درگذشت. رساله نسبتا کوتاه «در باب شهروند» هابز، همه عناصری را که باعث شهرت این‌فیلسوف شدند، در بر می‌گیرد؛ ازجمله انفعالات، ترس از مرگ خشونت‌بار به‌عنوان مبنای محکم تأسیس نظم سیاسی، ساخته و پرداخته کردن مفهوم فرد مدرن، وضع طبیعی، دولت مطلقه مدرن به‌مثابه موجودی مجزا و بر فراز جامعه و نشانه‌گذاری حوزه خصوصی، تعیین رفاه و امنیت به‌عنوان اهداف اساسی نظم سیاسی، و فروکوبیدن فلسفه، الهیات، و اخلاق پیشامدرن.

اگرچه امروز بیشتر خوانندگان هابز، او را به‌عنوان مولف «لویاتان» می‌شناسند، اما نخستین دلیل شهرت او به‌عنوان مولف «درباب شهروند» بود. تعداد اندکی از نزدیکان هابز از سال ۱۶۴۱ از این‌کتاب خبر داشتند اما عموم مردم زمانی از آن باخبر شدند که شرکت الزویر در آمستردام نسخه‌ای از آن را چاپ کرد. «در باب شهروند» در ماه‌های ابتدایی ۱۶۴۷ یعنی زمانی‌که مولفش ۵۹ ساله و در آستانه کار روی «لویاتان» بود، عرضه شد. عنوان انگلیسی کتاب نیز دربردارنده معنای «مبادی فلسفی شهروندی» بود.

«در باب شهروند» با روایتی از منابع تعارض در وضع طبیعی آغاز می‌شود، یعنی وضعیتی که در آن حکومت مدنی وجود ندارد. عموما فرض می‌شود هابز معتقد بود آن‌تعارض از خودخواهی ذاتی انسان برمی‌خیزد اما این‌تفسیری گمراه‌کننده است. خودخواهی یا علاقه به خودی خود یک اصل طبیعی است چون انسان‌ها در یک جامعه کارآمد همان‌قدر خودخواه‌اند که بیرون از آن.

نسخه‌ای که دانشگاه کمبریج در سال ۱۹۹۸ از «در باب شهروند» هابز چاپ کرد، به‌جز متن اصلی کتاب هابز، چندبخش دیگر نیز دارد؛ ازجمله مقدمه ترجمه انگلیسی، درباره ترجمه درباب شهروند به انگلیسی و وقایع مهم در زندگی هابز.

در باب شهروند اندیشه سیاسی و الهیاتی هابز را در ۳ بخش اصلی که ۱۸ فصل را دربرمی‌گیرند، شامل می‌شود.

«آزادی»، «حکومت» و «دین»‌ ۳ بخش اصلی این‌رساله هستند که بخش اول، ۴ فصل و بخش دوم و سوم هم به‌ترتیب ۱۰ و ۴ فصل را شامل می‌شوند.

«در باب وضع انسان در غیاب جامعه مدنی»، «در باب قانون طبیعی قراردادها»، «در باب دیگر قوانین طبیعت» و «اینکه قانون طبیعی قانون الهی است» عناوین ۴ فصل اول کتاب هستند که در بخش «آزادی» قرار دارند.

فصول ۵ تا ۱۴ هم که در بخش دوم قرار دارند به این‌ترتیب‌اند: «در باب علل و ایجاد دولت»، «در باب حق مجمع یا انسانی که در دولت صاحب اقتدار حاکم است»، «در باب سه نوع دولت: دموکراسی، آریستوکراسی، مونارشی»، «در باب حق اربابان بر بندگان»، «در باب حق والدین بر فرزندان و در باب پادشاهی پاتریمونیال»، «مقایسه زیان‌های هر یک از سه نوع دولت»، «فقرات و نمونه‌هایی از متن مقدس در باب حق پادشاهی، که به نظر می‌رسد روایت ما را تایید می‌کند»، «در باب علل داخلی که به فروپاشی دولت منجر می‌شوند»، «در باب وظایف کسانی که قدرت حاکمه را اعمال می‌کنند» و «در باب قوانین و گناهان».

«در باب پادشاهی خداوند بنا بر طبیعت»، «در باب پادشاهی خداوند بنا بر توافق [عهد] قدیم»، «در باب پادشاهی خداوند بنا بر توافق [عهد] جدید» و «در باب آنچه برای ورود به پادشاهی [ملکوت] آسمان ضروری است» هم عناوین فصول ۱۵ تا ۱۸ هستند که در بخش سوم «دین»‌ قرار دارند.

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

سومین آموزه فتنه‌انگیز از ریشه مشابهی نشات می‌گیرد: جبارکشی مجاز است. در واقع برخی از متالهین زمان ما و تقریبا همه سوفیست‌های گذشته - افلاطون، ارسطو، کیکرو، سنکا، پلوتارخوس و دیگر قهرمانان آنارشی در یونان و روم - فرض کرده‌اند که نه‌تنها چنین‌کاری مجاز است، بلکه سزاوار والاترین ستایش‌هاست. منظور آنها از جبار نه‌فقط مونارش‌ها بلکه همه کسانی است که قدرت را در هر نوع دولتی اعمال می‌کنند: در آتن نه‌تنها پیسیستراتوس، که به‌تنهایی حکمرانی می‌کرد، بلکه همچنین سی تن که بعدا مشترکا قدرت را به دست گرفتند، جبار نامیده می‌شدند. اینک، هرکسی که قرار است به‌عنوان جبار کشته شود، یا بنا بر حق حکمرانی می‌کند، یا بدون حق حکمرانی می‌کند. اگر بدون حق چنین کند، او دشمنِ [] عمومی است و بنا بر حق کشته شده است، اگرچه باید آن را دشمن‌کشی [] و نه جبارکشی نامید. اگر او بنا بر حق صاحب قدرت باشد، این پرسش الهی مطرح می‌شود: چه‌کسی به تو گفت که او یک جبار بوده است، مگر از همان درختی خورده باشی که به تو گفتم از آن نخوری؟ چرا آن‌کسی را که خداوند پادشاه کرده است یک‌جبار می‌نامی، مگر اینکه تو، یعنی یک‌شخص خصوصی، ادعای برخورداری از شناخت خیر و شر را داشته باشی؟ به‌آسانی می‌توان دید که چقدر این‌باور برای دولت‌ها خطرناک است، و خصوصا برای مونارشی‌ها، چرا که هر پادشاهی، چه خوب و چه بد، در معرض این خطر قرار دارد که به‌واسطه قضاوت یک‌قاتل محکوم و به قتل برسد.

این‌کتاب با ۳۳۲ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۵۵۰ هزار تومان منتشر شده است.