«گلبندان» مخروبه‌ای که با احیای مجدد آن تبدیل به تکیه پر روایت شد
اقتصاد ایران: اصفهان- تکیه تاریخی گلبندان که جز مخروبه‌ای از آن نمانده بود، بعد از گذشت یک سال از احیا و بازسازی، مجدد به تکیه پرروایت و مجموعه ارزشمند مذهبی در فضای شهری تبدیل شد.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: در حال و هوای خود هستم، بی‌آنکه بدانم مقصدم کجاست؟ به مسیرم سمت بازار تاریخی حسن‌آباد ادامه می‌دهم، به دنبال هویت گم‌شده خود هستم و در میان فضای شهری به دنبال گم‌گشته خود می‌گردم، انگار مکانی من را به سمت خود می‌کشاند، مکانی که در دوره‌های مختلف بخشی از هویت و تاریخ این شهر بوده است. بی‌آنکه گذر زمان را متوجه شوم، حسی در درونم می‌گوید «به مقصد رسیدی!» در وهله اول با مشاهده فضا با خود فکر می‌کنم از حال کنده و به بخشی از تاریخ شهر اصفهان پرت شده‌ام، آجرکاری‌های قدیم، سقف‌های با شکل چهارسو و…درحالی‌که مبهوت تاریخی بودن فضا هستم کاشی بر روی دیوار توجهم را جلب می‌کند، کاشی لاجوردی‌رنگ که با خطی خوش بر روی آن نوشته «تکیه گلبندان احیا ۱۴۰۲»، وارد تکیه می‌شوم هرچند در دوره‌های مختلف به دلیل شرایط جوی و عدم رسیدگی، این فضای مهم و هویتی شهری تخریب و تبدیل به پارکینگ خودرو شده بود، اما عملیات احیا و بازسازی آن توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در سال‌های گذشته توانسته بود آن روح تاریخی و هویتی این فضا را به فضای غنی بازار تاریخی اصفهان پیوند دهد.
تکیه تاریخی گلبندان در اسناد تاریخی شهر اصفهان
این تکیه که قدمت به آن دوره صفویه برمی‌گردد، در عملیات احیا و بازسازی تبدیل به فضایی با ۵۱۰ مترمربع، ۱۸ دهانه و ۲۱ سقف به شکل چارسو شد. مرحوم سیروس شفقی، اصفهان شناس، عضو و از مؤسسین انجمن جغرافیدانان ایران به این تکیه در کتاب «بازار بزرگ اصفهان» اشاره و آورده است که «حسینیه گلبندان، مکانی روباز است که به‌شکل حیاط در مقابل ساختمان مسکونی واقع‌شده و دیواری آن را احاطه کرده است. این حسینیه فاقد درب ورودی بوده، تنها اسم حسینیه روی کاشی‌های لاجوردی بیرون دیده می‌شود. در داخل محوطه مزبور نیز سکوهایی از سنگ مرمر جهت نشستن و منبری از مرمر وجود دارد.»
از این نمونه‌ها درباره تکیه تاریخی گلبندان در اسناد تاریخی شهر اصفهان بی‌شمار است اما پرسشی که مطرح می‌شود بازسازی و مرمت این تکیه توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان که آغاز بهره‌برداری آن ۲۲ شهریورماه سال گذشته هم‌زمان با شب ۲۸ صفر و رحلت حضرت رسول اکرم (ص) و شهادت حضرت امام حسن مجتبی (ع) بود؛ چه کارکردهای مثبت برای اهالی آن محل داشته و مهم‌تر از همه احیای این تکیه برای اصفهان به‌عنوان شهری دارای هویت، شخصیت فرهنگی، تمدنی بالا، چه نقشی ایفا می‌کند؟
ایجاد فضای دل‌نشین تاریخی با احیا تیکه گلبندان
آقای امیری یکی از ساکنین محل در پاسخ به این پرسش می‌گوید: وقتی بازسازی این مکان آغاز شد، من و مردم محل با خود فکر می‌کردیم این کار هیچ سود و منفعتی برای ساکنین این محل ندارد وزندگی روزمره آن‌ها را با مشکل روبه‌رو می‌کند، اما در این‌یک سال که عملیات شهرداری به پایان رسیده، این تکیه حال و هوای خاصی به خود گرفته است.
وی ادامه می‌دهد: یکی از این حال و هوای خوب که برای ما ساکنین محل و کاسب‌کاران این منطقه داشته است، ایجاد یک جای دل‌نشین تاریخی است که آدم با قدم زدن در آن انگار دارد در تاریخ گذشته این شهر گام بر می‌دارد و حس و حال مثبتی برای همه ما فراهم کرده است به‌گونه‌ای که برای تردد در داخل شهر و انجام کارهای روزانه سعی می‌کنیم به نحوی از این تکیه رد شویم و حس و حال مثبت از این مکان دریافت کنیم.
احیای تیکه گلبندان و کاهش جرایم محله
خانم سمسارزاده یکی دیگر از اهالی این محل از کارکردهای بازسازی این تکیه می‌گوید: تا قبل از اینکه این تکیه به شکل امروزی بازسازی شود یک مکان ناامن برای ما اهالی محل بود به‌ویژه شب‌ها به دلیل خلوت و به‌نوعی مخروبه بودن مکان باعث شده بود که آمار خلاف و دزدی در این محل زیاد شود به‌گونه‌ای که ما جرأت نداشتیم حتی روز از این مسیر عبور کنیم.
وی ادامه می‌دهد: نزدیک یک سال است تکیه شکل و ظاهری زیبا به خود گرفته است و باعث شده تردد موتورسوارها و ناامنی در این محل به حد زیادی کاهش یابد و حتی در کنار آن بسیاری از خانواده‌ها زمان خود را در این تکیه برای شرکت در مراسم عزاداری و ویژه‌برنامه‌های مذهبی سپری می‌کنند.
رونق کسب‌وکار محلی با احیا و بازسازی تکیه گلبندان
سید مهدی فروغی یکی از کاسب‌کاران بازار حسن‌آباد می‌گوید: با تعمیر و بازسازی تکیه گلبندان، کسب‌وکار اطراف بازار رونق پیداکرده است و افراد بیشتری چه به‌عنوان گردشگر و چه به‌عنوان اهالی محل در این تکیه حاضر می‌شوند و در اثر این حاضر شدن کسب‌وکار اهالی محل رونق پیداکرده است.
وی ادامه می‌دهد: به نظر من حال و هوای این تکیه به زمان گذشته که پدر و پدربزرگ من در این بازار کار می‌کردند و از آن‌ها شنیدم بسیار نزدیک است و فضا به‌گونه‌ای طراحی و بازسازی‌شده است که آدم با ورود به آن به تاریخی بودن این مکان پی می‌برد و علاقه دارد زمان بیشتری را در این فضا سپری کند.
کارکرد مثبت تکیه گلبندان در جذب گردشگر
زهرا کمیلی، فعال گردشگری در رابطه با کارکردهای مثبت تکیه گلبندان در رونق گردشگری مذهبی می‌گوید: فضاهای شهری همواره به‌عنوان یکی از عوامل مهم گردشگری قلمداد می‌شوند و امروزه بسیاری از شهرها این سیاست را دنبال می‌کنند که با استفاده از ظرفیت‌های فضاها و بافت‌های تاریخی شهر، گردشگری بیشتری را جذب کنند.
وی ادامه افزاید: آنچه مهم است و باید به آن توجه داشت در کنار کارکردهای هویتی که فضاها و بافت‌های تاریخی یک شهر دارد، این فضاها می‌توانند نقش به سزایی در جذب گردشگر مذهبی داشته باشد، اما متأسفانه این امر توسط برخی متولیان امر نادیده گرفته می‌شود زیرا از دید این متولیان، گردشگری مذهبی فقط در مکان‌هایی رونق پیدا می‌کند که آن منطقه دارای امکان مذهبی و تاریخی باشد.
این فعال گردشگری ادامه می‌دهد: هرچند این موضوع تا حدی درست است اما نمی‌توان از کارکرد محله‌ها و بافت‌های تاریخی که در آن آئین‌ها و مراسم‌های مذهبی برگزار می‌شود، غافل شد مصداق بارز آن را می‌توان در شهرهایی همچون یزد، کاشان، نراق و … مشاهده کرد در این شهرها شاهد هستیم به‌واسطه برگزاری یک مراسم یا آئین آن محله یا منطقه تبدیل به یک‌قطب گردشگری شده است و توانسته هرساله جمعیت عظیمی از گردشگری داخلی و خارجی را به خود جذب کند.
وی تصریح می‌کند: اصفهان به‌واسطه تاریخی بودن و پایتخت شیعی بودن در عصر صفوی دارای محله‌های ارزشمند تاریخی و مذهبی است که هرکدام به‌نوبه خود اگر به آن توجه شود می‌تواند به یک‌قطب گردشگری مذهبی در کشور و حداقل در استان تبدیل شود.
کمیلی گفت: تکیه گلبندان هم ازاین قاعده مستثنا نیست به نظر من با توجه به‌قرار گیری این تکیه و با توجه به اینکه قدمت آن به دوره صفویه برمی‌گردد و هم‌جواری آن با «امامزاده احمد» می‌تواند به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم گردشگری مذهبی در این شهر تبدیل شود.
جذب گردشگر به‌واسطه احیا و بازسازی صحیح تکیه تاریخی
کمیلی با ابراز رضایت از عملیات احیا و بازسازی تکیه تاریخی گلبندان توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان می‌گوید: به نظر من این تکیه به درستی احیا و بازسازی شده به‌گونه‌ای که گردشگر با ورود به این فضا فکر نمی‌کند وارد یک فضای بازسازی مصنوعی فارغ از هویت تاریخی و مذهبی شده است بلکه به‌واسطه توجه به هویت تاریخی و مذهبی این تکیه در احیای آن، باعث شده گردشگر و حتی شهروندان حس کنند در یک بنای تاریخی بدون بازسازی‌شده قرارگرفته و با معماری آن بنا ارتباط برقرار کنند.
وی تأکید می‌کند: به نظر من با احیای و بازسازی تکیه گلبندان بخش اعظمی از سیاست تبدیل‌شدن این تکیه به یکی از نقاط مهم گردشگری مذهبی در شهر اصفهان محقق شده است اما نیاز است در این فضا رویدادها و آئین‌های مذهبی متعددی برنزار شود زیرا داشتن فضای صرف شهری دارای مؤلفه‌های مذهبی و تاریخی کافی نیست بلکه باید برای مکان‌های همچون تکیه تاریخی گلبندان رویدادهای مختلفی طراحی و اجرا شود.
احیای تکیه پرروایت گلبندان
محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در رابطه به اهمیت تکیه تاریخی گلبندان می‌گوید: درست در قلب اصفهان صفوی و در مجموعه بلافصل میدان نقش‌جهان تکیه‌ای وجود داشته که در ذکر اهمیت آن همین بس که صفویان بخشی از زمین‌های اطراف پل خواجو را به‌عنوان موقوفه آن درآورده بودند.
وی ادامه می‌دهد: اما از این تکیه پرروایت، جز مخروبه‌ای نمانده بود که به یک پارکینگ غیررسمی بدل شده بود. اینجا بود که به فکر احیای آن افتادیم تا در عین بازسازی یک مجموعه ارزشمند مذهبی، ترکیب فضای مهم شهری میدان و بازار و مسجد و مدرسه و حمام و عصارخانه و ذکرخانه و … نقش‌جهان را با یک تکیه تاریخی کامل کنیم.
مسئول بافت تاریخی اصفهان تصریح کرد: این‌چنین شد که اسناد تاریخی را بررسی کردیم، با ریش‌سفیدان محلی که از تکیه قبل از تخریب خاطره داشتند مصاحبه و طرح آن را برپایه مستندات ایجاد و سپس به اجرا درآوردیم. زیباترین قسمت مسئله هم همراهی اهالی محل و هیئت‌امنای تکیه گلبندان است که در دوره مرمت و احیا همراهمان بودند.
وی می‌افزاید: امروزه که از این کنار می‌گذریم، یک فضای شهری بازی را شاهدیم که کارکرد حسینیه و مرکز محله دارد و به بافتی همخوان با پیرامونش رسیده است.