درباره معامله‌ای بزرگ؛ از سپردن دیجی‌کالا به «خودی‌ها» تا هموارشدن مسیر بورس
اقتصاد ایران: بزرگ‌ترین معامله اکوسیستم استارتاپی کشور چه ابعادی دارد؟ چه آینده‌ای در انتظار دیجی‌کالا و همراه اول است؟
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
خرید ۴۰ درصد از سهام دیجی‌کالا به‌دست همراه اول به‌مبلغ ۸ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان واکنش‌های مختلفی به‌دنبال داشته است. از یک طرف، ارزش‌گذاری دیجی‌کالا به‌عنوان یکی از کسب‌وکارهای آنلاین بزرگ و موفق محل سؤال شده است و از طرف دیگر، بعضی به فروخته‌شدن بخشی از سهام دیجی‌کالا به همراه اولی گفته‌اند که تقریباً هم‌ارزش با دیجی‌کالا است.
گمانه‌زنی‌هایی درباره سپرده‌شدن ۴۰ درصد از سهام شرکتی خصوصی به مجموعه‌ای شبه‌دولتی و اصطلاحا «خودی» به‌گوش می‌رسد و به همان سرمقاله معروف حسین شریعتمداری در روزنامه کیهان درباره سپردن شرکت‌های استارتاپی به نیروهای انقلابی ارجاع می‌دهند که یک سال قبل درست در ۲۲ مرداد نوشته شده بود.
این موضوع در‌کنار تمایل دیجی‌کالا برای ورود به بورس اصلی‌ترین گمانه‌زنی درباره معامله‌ای است که بزرگ‌ترین معامله در اکوسیستم استارتاپی کشور لقب گرفته است. محمدرضا خانکی، مدیرعامل ازکی سرمایه، در گفت‌وگو با زومیت و در تحلیل ابعاد مختلف این معامله به همین دو موضوع اشاره می‌کند. او اعتقاد دارد ورود به بورس برای دیجی‌کالا اهمیت دارد؛ اما با ساختار سهامداری قبلی اجازه این کار را به دیجی‌کالا نمی‌دادند:
استدلالی هست مبنی‌بر اینکه اگر سهامداری ازنظر حاکمیت مسئله داشته باشد، جلو ورودش به بورس گرفته می‌شود. احتمالاً این رویه درباره دیجی‌کالا هم اتفاق افتاده و می‌خواهند سهامدار به‌قول خودشان «دارای اهلیت» را وارد ترکیب سهامداران کنند. احتمالاً شرکت «سرآوا» را سرمایه‌گذار دارای اهلیت نمی‌دانستند و تلاششان این بوده از ترکیب خارجش کنند تا منفعتی که از ورود دیجی‌کالا به بورس حاصل می‌شود، به شرکتی برسد که ساختار حاکمیتی دارد.- محمدرضا خانکی، مدیرعامل ازکی سرمایه
همچنین، او معتقد است همراه اول با خرید ۴۰ درصد سهام دیجی‌کالا احتمالاً برای رساندن این سهام به ۵۱ درصد خیز برداشته است تا بتواند کنترل این شرکت را به‌دست بگیرد.
ورود به بورس؛ عمومی‌شدن و منفعت‌هایش
محمدحسین امیری، مدیرعامل پلتفرم حقوقی وینداد، نیز با اشاره به خروج سرآوا از ترکیب سهامداران می‌گوید: «تقریبا سه‌چهار سال است شرکت‌هایی مثل دیجی‌کالا و کافه‌بازار و شرکت‌هایی این‌چنینی که خصوصاً «سرآوا» یکی از سهامدارانشان بود، پشت درهای بورس مانده‌اند. مدیران این شرکت‌ها بارها گفته‌اند که تمام الزامات برای ورود به بورس را آماده کرده‌اند؛ اما نمی‌دانند چه عاملی مانع این اتفاق شده است. درمقابل، زمانی‌که تپسی وارد بورس شد، نشان داد که مانع این اتفاق جنس استارتاپی این شرکت‌ها نیست؛ بلکه مانع دیگری در کار است که احتمالاً همان ساختار سهامداران این شرکت‌هاست.»
او با بیان این توضیحات پیش‌بینی می‌کند که همراه اول به‌عنوان مجموعه‌ای شبه‌دولتی راه دیجی‌کالا برای ورود به بورس را هموار می‌کند. مدیرعامل ازکی سرمایه نیز به هدف برادران محمدی برای ورود به بورس اشاره می‌کند و می‌گوید:
وقتی شرکتی به بورس برود و به شرکت سهامی عام تبدیل شود، سپر مردمی خواهد داشت و چون به منفعت عمومی گره می‌خورد، نمی‌شود به‌راحتی در آن تغییر و تحول ایجاد کرد. بنابراین، احتمالاً این تصمیم برادران محمدی بوده که با فروش بخشی از سهام شرکت، دیجی‌کالا را عمومی و از عمومی‌شدن آن برای منافع شرکت استفاده کنند.- محمدرضا خانکی، مدیرعامل ازکی سرمایه
خانکی نیز معتقد است که مهم‌ترین دلیل خرید این سهام به‌وسیله همراه اول به‌دلیل منافع مالی عمده‌ای است که در دیجی‌کالا وجود دارد. وی این‌طور استدلال می‌کند:
منفعت مجموعه‌ای مثل دیجی‌کالا باید به شرکتی «خودی» می‌رسید
«در زمان خرید سهام تپسی نیز بخش عمده سهامدارانی که وارد ترکیب این شرکت شدند، استدلال عمده‌شان این بود که می‌خواهند مسئله «اهلی‌سازی» این شرکت‌ها را حل کنند؛ اما بعد از ورود به بورس و اینکه رقم خوبی در تابلو بورس دیدند، سهامشان را فروختند. بنابراین، بیشتر منافع مالی حاصل از این شرکت‌هاست که باعث ورود سهامداران جدید می‌شود. درباره دیجی‌کالا هم که در پایین‌ترین برآوردها ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار ارزش‌گذاری شده، هم همین مسئله وجود دارد.»
او توضیح می‌دهد که این معامله از نوع معامله‌های پیش از ورود به بورس (Pre IPO) است که در دنیا عموماً قراردادهای شیرینی محسوب می‌شوند؛ یعنی اگر سهام شرکتی پیش از ورودش به بورس خریده شود، منافع بسیار زیادی نصیب خریدار خواهد شد: «همراه اول هم دقیقاً همین کار را کرده و احتمالاً دیجی‌کالا با قیمتی ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از مبلغی که همراه اول هزینه کرده، در بورس پذیرفته می‌شود. بدین‌ترتیب سود فراوانی به همراه اول می‌رسد؛ سودی که حاکمیت ترجیح می‌دهد عاید شرکتی شبه‌دولتی شود.»
چرا دیجی‌کالا یونیکورن نشد؟
در اطلاعیه‌هایی که دیجی‌کالا و همراه اول درباره این معامله منتشر کردند، ارزش دیجی‌کالا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. محمدحسین امیری، مدیرعامل وینداد، این رقم را عجیب می‌داند و می‌گوید:
نکته عجیب در این معامله ارزش‌گذاری ۳۸۰ میلیون دلاری دیجی‌کالا است؛ در‌حالی‌که دو سال قبل پامگرننت، سهامدار دیجی‌کالا، ارزش این شرکت را حدودا ۹۵۰ میلیون یورو اعلام کرده بود و ارزش فعلی دیجی‌کالا در این خرید و فروش سهام تقریباً یک‌سوم آن عدد گزارش شده است.- محمدحسین امیری، مدیرعامل وینداد
دیجی‌کالا همیشه با ترندیول، پلتفرم تجارت الکترونیک ترکیه، مقایسه شده است. این شرکت درحال‌حاضر ارزش ۱۵ میلیارد دلاری دارد. امیری وجود اختلاف زیاد بین ارزش دیجی‌کالا و ترندیول اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که دلیل این تفاوت دسترسی ترندیول به بازار آزاد، سرمایه آزاد و... است؛ اما چنین امکاناتی برای دیجی‌کالا وجود ندارد.
عامل دیگر ازنظر مدیرعامل وینداد مشکلات کلان موجود در کشور ما است: «اقتصاد ما مریض است و با فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی روبه‌رو هستیم و ریسک‌های متعددی هم برای مجموعه‌ای مثل دیجی‌کالا وجود دارد/ همه این‌ها در میزان ارزش آن تأثیرگذار است.»
مدیرعامل ازکی سرمایه نیز توقع یونیکورن‌شدن از دیجی‌کالا را اساساً غلط می‌داند. او هم به تمام موانع بر سر راه یونیکورن‌شدن اشاره می‌کند؛ حتی با اینکه مسئولان از هدف ۱۰ یونیکورن داشتن تا سه سال آینده می‌گفتند. یونیکورن‌شدن یعنی شرکت میلیارد‌دلاری‌شدن که خود این یونیکورن‌شدن نمی‌تواند هدف باشد. خانکی دراین‌باره توضیح می‌دهد:
اقتصاد کشور ما اقتصادی ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلاری بوده که الان ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلاری شده است. وقتی اقتصاد کشوری کوچک می‌شود، همه شرکت‌های آن کشور هم کوچک می‌شوند. اگر تولید ناخالص ملی ایران ۵ برابر شود و به یک‌تریلیون دلار برسد، دیجی‌کالا هم شاید شرکتی ۱۰ میلیارد دلاری شود.- محمدرضا خانکی، مدیرعامل ازکی سرمایه
برخی افراد می‌گویند که ارزش دیجی‌کالا و همراه اول تقریباً برابر هم و معادل ۵۰۰ میلیون دلار است. این هم‌ارزش‌بودن سؤال‌برانگیز است؛ چون انتظار می‌رود مثل بسیاری از کشورهای دنیا پلتفرم خرده‌فروشی آنلاین ارزش بیشتری از اپراتور تلفن همراه داشته باشد.
میزان قاچاق پوشاک تًرک دو برابر بیشتر از ارزش‌گذاری امروز دیجی‌کالا است
خانکی به همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «در همه‌جای دنیا عموماً کسب‌وکارهای خرده‌فروشی آنلاین بسیار بزرگ‌تر از اپراتورها هستند. برای مثال، ارزش ترندیول، پلتفرم خرده‌فروشی آنلاین ترکیه، حدود ۳ برابر بیشتر از ارزش ترک‌سل، اپراتور تلفن همراه ترکیه است. بنابراین، باید ارزش دیجی‌کالا هم بیشتر از همراه اول باشد؛ اما به چند دلیل این اتفاق نیفتاده است.»
به‌زعم او، یکی از دلایل این است که دیجی‌کالا به‌دلیل بعضی ممنوعیت‌ها از بعضی بازارها، مثل لوازم‌خانگی ال‌جی و سامسونگ یا گوشی‌های آیفون، محروم مانده است. یا رفتن بسیاری از برندهای خارجی لباس و پوشاک به‌دلیل وجود تحریم‌ها که دیجی‌کالا را از این بازار محروم کرده است. خانکی در همین زمینه به آمار مهمی اشاره می‌کند:
آمارهایی وجود دارد که نشان می‌دهد رقم قاچاق لباس‌های تُرک که مردم از سایت ترندیول می‌خرند و وارد ایران می‌کنند، دو برابر ارزش‌گذاری امروز دیجی‌کالا است. این یعنی حدود ۱/۲ میلیارد دلار فقط واردات لباس از ترکیه و سایت‌هایش داریم. در‌نتیجه بازاری که دیجی‌کالا می‌توانست به آن دست پیدا کند و در پلتفرمش داشته باشد، دائم آب رفته و باعث شده است تا این کسب‌وکار کوچک شود. محدودیت‌های رگولاتوری، فروش، پرداخت و... هم از دلایل کوچک‌شدن این کسب‌وکار هستند.- محمدرضا خانکی، مدیرعامل ازکی سرمایه
- باور کنید یا نه وضعیت اکوسیستم استارتاپی کشور بحرانی است13 آذر 01مطالعه '8
هم‌ارزش‌بودن دیجی‌کالا و همراه اول این پرسش را هم پیش آورده که چطور می‌شود شرکتی با ارزش برابر توانسته باشد بخشی از سهام شرکتی دیگر را بخرد؟ امیری می‌گوید ارزش همراه اول تقریباً ۳۱ همت است و سهام دیجی‌کالا هم با مبلغی در همین حدود به همراه اول فروخته شده که این اتفاق چندان در دنیا مرسوم نیست. بااین‌حال، وی در توضیح این موضوع می‌گوید: «گفته می‌شود که همراه اول به‌واسطه دارایی‌هایش توانسته این خرید را انجام دهد. برخی گمانه‌زنی‌ها هم این است که شاید منابع لازم برای این خرید از جای دیگری تأمین شده باشد.»
با اینکه عده‌ای میزان تخفیف ۳۰ درصدی اعلام‌شده برای این معامله را تخفیف زیادی می‌دانند، امیری می‌گوید در خریدوفروش نقدی سهام تخفیف امر معمول و مرسومی است و شرکت‌های مختلف در این مواقع تخفیف را در نظر می‌گیرند.
چه آینده‌ای پیش روی این معامله قرار دارد؟
دو کارشناسی که با زومیت گفت‌وگو کرده‌اند، آینده روشنی را در انتظار طرفین این معامله می‌بینند. محمدحسین امیری می‌گوید اینکه برادران محمدی همچنان سهامدار و عضو هیئت‌مدیره دیجی‌کالا هستند، نشان می‌دهد که می‌خواهند استراتژی‌های خودشان متمرکز و قدرت و کنترل را در دست داشته باشند. وی نتیجه می‌گیرد: «این موضوع می‌تواند اتفاق خوبی باشد؛ چون حضورشان برای رشد این مجموعه تأثیرگذار است. قرارگرفتن اپراتور اول موبایل کشور هم می‌تواند برای ورود به بورس و تأمین مالی و بحث‌های مارکتینگی به آن‌ها کمک کند.»
محمدرضا خانکی هم با اشاره به تعداد بسیار زیاد مشترکان همراه اول و افزایش قیمت احتمالی که سال آینده برای این اپراتور اتفاق می‌افتد و منابع مالی بهتری که پیدا می‌کند، افزایش سرعت در توسعه دیجی‌کالا را پیش‌بینی و درادامه به اتفاق مهمی اشاره می‌کند که برای همراه اول خواهد افتاد: «موضوع مهم‌تر اینکه معمولاً همراه اول درمقایسه‌با رقیبش، یعنی ایرانسل که اسنپ را دارد، در ساختن اکوسیستم دیجیتالی چندان موفق نبوده است. به‌نظرم اگر دیجی‌کالا بتواند روح خود را به همراه اول بقبولاند، ساختن اکوسیستم دیجیتال در همراه اول می‌تواند برای اولین‌بار اتفاق بیفتد.»