رفتن به سمت دیجیتالی شدن در عرصه‌های مختلف دیگر انتخاب کشورها نیست؛ انقلاب صنعتی چهارم و پیشرفت فناوری عملاً چاره‌ای جز دیجیتالیزیشن برای کشورها باقی نگذاشته است. این روزها صنایع مختلف در اکثر کشورهای دنیا به دیجیتالی شدن روی آورده‌اند و تکنولوژی چنان پایه و اساسی برای بخش‌های مختلف صنعت ساخته که اقتصاد دیجیتال را به یک رکن مهم در اقتصاد دنیا تبدیل کرده است.

شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ و یکی از فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال کشور، در اپیزود اول از فصل سوم پادکست «متاورس» جایگاه ایران را در عصری که انقلاب صنعتی چهارم گسترش یافته و تکنولوژی جهان را تسخیر کرده، تشریح می‌کند. جوانمردی در صحبت‌هایش به سهم اقتصاد دیجیتال کشور می‌پردازد و با اشاره به اینکه از دست دادن زمان در رفتن به سمت دیجیتالی شدن می‌تواند کشور را در مسیر توسعه عقب بیندازد، از ضعف‌هایی می‌گوید که در حوزه دیجیتالیزیشن داریم. مدیرعامل فناپ اعتقاد دارد یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌ها در این خصوص استفاده نکردن از تجربه‌ها و نگاه نکردن به الگوهای جهانی است.

شهاب جوانمردی در این گفت‌وگو به وضعیت اقتصاد دیجیتال در ایران اشاره کرده و می‌گوید: «تقریباً ۷٫۵ درصد از تولید ناخالص داخلی ما را حوزه اقتصاد دیجیتال به خود اختصاص داده است. سرمایه‌گذاری اصلی ما در حوزه اقتصاد دیجیتال در بخش زیرساخت‌های ارتباطی و پردازشی بوده که هسته بسیاری از فعالیت‌های آی‌تی آن را رقم زده است. در یک دهه گذشته که پلتفرم‌ها وارد زندگی ما شدند هم بخش دیگری از این اقتصاد دیجیتال را تشکیل دادند.»

هانیه کلهر

موانع توسعه اقتصاد دیجیتال در ایران چیست؟

مطالعه '15

او در ادامه نیز به سهم اقتصاد دیجیتال از کل اقتصاد در سایر کشورها می‌پردازد: «در دنیا سهم متوسط اقتصاد دیجیتال از کل اقتصاد ۱۵ درصد است، یعنی دو برابر میزانی که ما امروز هستیم، و در بعضی از کشورهای توسعه‌یافته این سهم تا ۳۰ درصد هم گزارش شده است. این عدد به این معنا است که اقتصاد ما هنوز فاصله معناداری تا دیجیتالی شدن دارد.» جوانمردی در توضیح علت وجود این فاصله معنادار بین ایران و جهان می‌گوید:

اتفاقی که در برخی نقاط دنیا رخ داده یا در حال رخ دادن است، این است که صنایع مختلف دارند خودشان را با تحولات اقتصاد دیجیتال و نسل چهارم صنعت همساز و همگن می‌کنند. باید ببینیم که آیا در کشور ما هم صنایعی که ارکان اقتصاد بوده‌اند متحول شده‌اند و تغییر کرده‌اند؟ آیا از این رخدادها اثرپذیری داشته‌اند؟ هرچقدر این اتفاق بیشتر رقم خورده باشد به این معنی است که اقتصاد ما بیشتر دیجیتالایز شده و می‌توانیم به درصدهای بالاتری از اقتصاد دیجیتال برسیم.

- شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ

مدیرعامل فناپ اعتقاد دارد که حرکت نکردن به سمت دیجیتالی کردن صنایع مختلف می‌تواند باعث عقب ماندن ما از قطار تمدنی و مسیر پیشرفت شود: «نمی‌دانم قطار اقتصاد دیجیتال با چه سرعتی در حال حرکت است اما باور من این است که اگر حرکت نکنیم از این قطار جا می‌مانیم.» او اعتقاد دارد در دوره‌های قبل رسیدن به جریان تمدنی راحت‌تر بود اما با انقلاب صنعتی چهارم مفهوم «پردازش» باعث سریع‌تر شدن امور شد و به‌عنوان عنصر دیگری که تمایز تمدنی را رقم می‌زند، مطرح شد.

جوانمردی معتقد است که کشور ما در مواجهه با این تحولات چند ضعف جدی دارد. اولین ضعفی که او به آن اشاره می‌کند این است که «ما در هیچ زنجیره‌ ارزش جهانی‌ای خودمان را جانمایی نمی‌کنیم و معیارها و استانداردهایمان هم جهانی نیست.» به گفته مدیرعامل فناپ، ذهن ما در بسیاری از موضوعات از جریان جهانی مستقل شده اما باید بدانیم که فقط تا یک جایی می‌توانیم شرایط زیست‌مان را به‌صورت مستقل فراهم کنیم. او با بیان اینکه بهبود وضعیت اقتصادی کشور در گرو ورود به زنجیره ارزش جهانی است، می‌گوید:

اگر می‌خواهیم اقتصادمان رشد کند و سطح رفاه مردم بالاتر برود باید و از این وضعیت رقت‌بار درآمد سرانه به نسبت منابعی که داریم خارج شویم مجبوریم که به زنجیره‌های ارزش جهانی برویم. وقتی یک جایی در این زنجیره خودمان را جانمایی کنیم، می‌بینیم که اصلاً نمی‌شود ما با یک الگو باشیم و بقیه با یک الگوی دیگر. بنابراین، اگر بخواهیم عضو جامعه جهانی شویم باید استانداردهای خاصی را رعایت کنیم و خودمان را با جریانات جهانی هماهنگ کنیم.

- شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ

مدیرعامل فناپ می‌گوید باید بپذیریم که در بسیاری از موارد باید به‌جای مراجعه به عقل ملی به عقل جهانی مراجعه کنیم: «ما سعی می‌کنیم راه‌حل‌های جدید و بدیع خلق کنیم و کمتر به عقل جهانی مراجعه کنیم. اما بسیاری از مسائل جهانی هستند و راه‌حل‌هایشان هم جهانی است. حتماً عقل جهانی بهتر از عقل ملی کار می‌کند.»

ضعف دیگری که جوانمردی به آن اشاره می‌کند فرهنگ‌سازی است. او معتقد است نسبت به مسئله فرهنگ‌سازی یا به قول جوانمردی «مفاهمه‌سازی» توجه کافی وجود ندارد و اضافه می‌کند:

این مفاهمه در همه لایه‌های جامعه باید رخ بدهد. همان طور که باید به گفتمان مناسبی برای متقاعد کردن صنعت‌گران برسیم، همان قدر هم لازم است در لایه بهره‌برداری و سیاست‌گذاری و حتی برای نسل بعد یک گفتمان یکپارچه بسازیم. بنابراین، برای رسیدن به هدف سیاست، برنامه، اقدام و زیرساخت باید یکدیگر را پشتیبانی کنند.

- شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ

با این مقدمه، مدیرعامل فناپ نتیجه می‌گیرد که اکنون «کشور ما در یک موقعیت تاریخی مهم برای توسعه ایران قرار گرفته» و باید به‌موقع از آن استفاده کند و نگذارد که دیر شود: «برای اینکه فرصت پیوستن به زنجیره ارزش جهانی را از دست ندهیم اگر امروز و فردا، امسال و سال بعد شروع کنیم دیر نشده است؛ اما اگر امروز فردا، امسال و سال بعد حتی فکر هم نکنیم حتماً دیر خواهد شد.»

رفتن به سمت دیجیتالی شدن و دیجیتالایز کردن صنایع مختلف هم مسئله‌ای است که باید زودتر مدنظر قرار بدهیم. البته به اعتقاد جوانمردی قرار نیست همه صنایع هم‌زمان به سمت دیجیتالی شدن بروند. او این موضوع را این‌طور توضیح می‌دهد:

بهره‌گیری یا تحول بخش‌های مختلف صنعت یا اقتصاد از فناوری یکسان نیست. مثلاً می‌بینیم که صنعت رسانه یا حوزه‌های بانکی و مالی خیلی سریع‌تر با فناوری‌های جدید تطبیق پیدا می‌کنند و فرایند دیجیتالی شدن در آن‌ها زودتر رخ می‌دهد اما مثلاً صنایعی مثل معدن و انرژی سنتی‌تر هستند و دیرتر به دیجیتالیزیشن می‌رسند. از این دسته از صنایع سنتی‌تر انتظار نداریم دیجیتالیزشن برابر با صنعتی مثل بیمه داشته باشد اما از سوی دیگر خوب نیست که صنعت بیمه ما، به‌عنوان بخشی از بازار مالی، بهره‌گیری کمی از دیجیتالیزیشن داشته باشد و به نسبت متوسط جهانی عقب‌ماندگی داشته باشیم. بنابراین، ما نمی‌خواهیم همه صنایع را هم‌زمان به سمت دیجیتالیزیشن سوق بدهیم یا بگوییم همه باید به یک شکل از دیجیتالی شدن بهره‌برداری کنند.

- شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ

شهاب جوانمردی در بخش دیگری از این پادکست به شعارهای رئیس‌جمهور جدید اشاره می‌کند و تحقق آن‌ها را نیازمند تغییر در دیدگاه‌ها و داشتن یک تفکر جدید می‌داند:

«رئیس‌جمهور جدید چند شعار دارند که بسیار هم خوب و پسندیده است: عدالت در آموزش و بهداشت، توجه به قشر کم‌درآمد برای عدالت در توزیع ثروت و موضوع شفافیت. به هر یک از این حوزه‌ها که نگاه کنیم متوجه می‌شویم که برای تحقق این شعارها نیاز به پاردایم‌شیفت، ابزار جدید، نگاه جدید، محتوای جدید و برنامه جدید داریم. همچنین، می‌بینیم که دیجیتالیزیشن می‌تواند کمک کند؛ مثل همان اپلیکیشن «شاد» که در زمان کرونا توانست پذیرای میلیون‌ها دانش‌آموز و نیازهای آموزشی‌شان باشد.»

او در نهایت این‌طور نتیجه‌گیری می‌کند: «اگر می‌خواهیم مسائل امروز خودمان را حل کنیم و به شعارهایی که رئیس‌جمهور روی آن‌ها دست گذاشته است، توجه کنیم؛ چاره‌ای نداریم جز این که تفکر دیجیتالی و دیجیتالیزیشن را در آغوش بگیریم.»

البته با این شرط که زودتر برای انجام این کارها اقدام کنیم، درباره‌ی مسائل و نیازهایمان مطالعه کنیم، به عقل جهانی مراجعه کنیم، شرایط امروزمان را ببینیم و راهکارهای مناسب را پیدا کنیم.