ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «تفکرات فلسفی در باب موسیقی؛ سده‌های میانی اسلامی» نوشته فضل الشهادی به‌تازگی با ترجمه سهند سلطاندوست توسط نشر مرکز منتشر و راهی بازار نشر شده است.

کتاب پیش‌رو، پس از دو کتاب «مکتوبات فارسی در باب موسیقی» نوشته مهرداد فلاح‌زاده و «موسیقی هزارساله» نوشته ان ایی.لوکاس که به‌ترتیب سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ توسط نشر مرکز منتشر شدند، سه‌گانه‌ای را می‌سازد که این‌ناشر درباره موسیقی قدیم ایران منتشر می‌کند. تمرکز کتاب اول این‌مجموعه بر تاریخ ادبیات فارسی در موسیقی ایرانی دوران اسکولاستیک و سیستماتیست و همچنین متون متقدم تصوف در باب سماع عرفانی بود. کتاب دوم هم تاریخ جدیدی از سنت‌های موسیقیایی قدیم ایران و مناطق فارسی‌زبان جهان را ارائه می‌کرد. در آن‌کتاب فرهنگ موسیقایی مقامی و دستگاهی تشریح شد و در کتاب سوم که «تفکرات فلسفی در باب موسیقی» باشد، مروری بر اندیشه‌ها و آرای فیلسوفان و متکلمان مسلمان سده‌های میانه اسلامی (قرن نهم تا پانزدهم میلادی/ سوم تا نهم هجری قمری) است.

هسته اصلی مطالب «تفکرات فلسفی در باب موسیقی» چند مقاله کوتاه ارائه‌شده در همایش‌های پژوهشی است. تعدادی از این‌مقالات یا به‌طور کامل یا به‌صورت چکیده در نشریات همایش‌های مختلف منتشر شده‌اند و حالا در قالب کتاب، بسط و گسترش داشته‌اند. البته فضل الشهادی می‌گوید مطالب فصول ششم، هشتم و نهم کتابش برای اولین‌بار منتشر می‌شوند.

فضل الشهادی نویسنده این‌کتاب، نویسنده و پژوهشگر لبنانی و دکترای فلسفه از دانشگاه پرینستون است. او استاد فلسفه‌ دانشگاه راتگرز و آوازخوانی حرفه‌ای هم بوده و آثاری در حوزه‌ فلسفه‌ اسلامی در کارنامه خود ثبت کرده است.

مولف «تفکرات فلسفی در باب موسیقی» تأثیر تفکر یونانیان، به‌ویژه فیثاغورث و آریستوگزنوس را هم در جهان اسلام دنبال می‌کند و عمده منابع مطالعاتی‌اش نسخ خطی و مطالب دسته‌اول بوده است.

کتاب پیش‌رو ۲ بخش اصلی دارد که ۹ فصل را در خود جا داده‌اند. بخش اول «یونان در بستر هلال خصیب» و بخش دوم هم «استماع موسیقی و اسلام» است. در بخش اول مخاطب با ۵ فصل روبروست که به این‌ترتیب‌اند: «موسیقی در طرح کلان‌تر امور: فصل اول: کِندی، فصل دوم: اخوان‌الصفا»، «تمرکز بر موسیقی و عناصر آن: فصل سوم: فارابی، فصل چهارم: ابن‌سینا»، «موسیقی، دانش و ارج‌شناسی: فصل پنجم: حسن کاتب.»

بخش دوم کتاب هم که دربرگیرنده نظرات علمای اسلامی است، خود به ۴ بخش اصلی تقسیم می‌شود که «عمدتا حرام»، «دیدگاه معتدل»، «عمدتا مباح»، «چند تن دیگر» نام دارند. مطالب بخش دوم کتاب «تفکرات فلسفی در باب موسیقی» به این‌ترتیب‌اند: «عمدتا حرام: فصل ششم: ابن‌تیمیه»، «دیدگاه معتدل: فصل هفتم: غزالی»، «عمدتا مباح: فصل هشتم: ابن عبد ربه»، «چند تن دیگر: فصل نهم: ابن‌خلدون، مجدالدین غزالی و ابن‌عربی».

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

در مورد روایات مسلمانان برجسته‌ای که خوانش یا آواز روی شعر را استماع کرده‌اند، پاسخ بدین شرح است: در این‌قبیل روایات باید دقت کرد تا صحیح را از سقیم تشخیص داد. در مورد برخی از نویسندگان مشهور مانند ابوطالب مکی، غزالی، عبدالقادر [گیلانی] و دیگران، که در کتاب‌هایشان اقوالی در دفاع از سماع نقل شده، حتی این‌افراد هم از اشتباه در این‌زمینه، یعنی از درج اقوال نامعتبر، مصون نیستند.

ابن‌تیمیه در رد این‌ادعا که ملائکه و انبیا در اجراهای مکاء و تصدیه شرکت داشته‌اند به‌روایتی متضاد استناد می‌کند، با این‌فرض که این‌روایت صحیح است. می‌گویند شیطان در پیشگاه خداوند حاضر شد و منزلی خواست. خداوند فرمود: منزل تو گرمابه است. شیطان قرآنی طلب کرد. خداوند فرمود قرآن تو شعر است. شیطان موذنی طلبید. خداوند گفت موذن تو مزمار است. سپس خطاب به شیطان فرمود: «هر که را می‌توانی با صوت خود برانگیز...» این‌تیمیه بی‌درنگ «صوت» را به‌معنای صوت غنا برمی‌گرداند. به‌عبارت دیگر، غنا صوت شیطان است که از آن برای فریفتن افراد از طریق الهی استفاده می‌کند.

این‌کتاب با ۱۸۶ صفحه، شمارگان ۸۰۰ نسخه و قیمت ۲۳۰ هزار تومان منتشر شده است.