به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، در تعاریف ارایه شده برای طبیعت‌گردی، تاکید ویژه‌ای بر حفاظت از طبیعت شده است.
سازمان جهانی گردشگری طبیعت‌گردی را نوعی از گردشگری می‌داند که «در آن انگیزه اساسی گردشگر مشاهده، یادگیری، کشف، تجربه و بهره‌مندی از تنوع زیستی و فرهنگی با نگرش مسوولانه بر حفاظت از یکپارچگی اکوسیستم است.» انجمن بین‌المللی اکوتوریسم هم این شکل از گردشگری را «سفر مسوولانه به مناطق طبیعی که باعث حفظ محیط زیست و بهبود معیشت مردم محلی می‌شود» تعریف کرده است.
طبیعت‌گردی Nature Tourism مبتنی بر جاذبه‌های طبیعی یک منطقه است که بر «مسوولانه» بودن سفر بیش از ابعاد دیگر آن تاکید دارد و توجه به پوشش گیاهی و زیستگاه‌های جانوری و به‌طور کلی حفظ محیط زیست جزو اصول اساسی این شکل از گردشگری محسوب می‌شود که در سال‌های اخیر مخاطبان بسیاری پیدا کرده است. اما اگر طبیعت‌گردی همراه با فرهنگِ دوستی با طبیعت و مسوولیت در قبال منابع طبیعی نباشد، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط زیست وارد خواهد کرد.
آیین‌نامه‌های کاغذی
آسیب‌های طبیعت‌گردی در ایران را از دو منظر می‌توان بررسی کرد: گردشگران، متولیان محیط زیست و گردشگری. ظرفیت‌های کم‌نظیر طبیعت در ایران، این امکان را به گردشگران می‌دهد تا اشکال مختلف طبیعت‌گردی را تجربه کنند، از سفرهای ماجراجویانه و مهیج تا کویرنوردی و غارنوردی و جنگل‌نوردی و... اما در هر کدام از مقاصد گردشگری طبیعی به وضوح می‌توان مصادیق فراوان آسیب به طبیعت را مشاهده کرد.
بخشی از این آسیب ناشی از بی‌مسوولیتی گردشگران و برگزارکنندگان تورهای طبیعت‌گردی است و بخشی به قصور دستگاه‌های متولی برمی‌گردد که در راستای ایجاد فرهنگ گردشگری در طبیعت اقدام جدی و موثری انجام نداده‌اند. در بسیاری از پارک‌های ملی در دنیا پروتکل‌های حضور در منطقه به کرات با کمک تابلوهای راهنما به گردشگران گوشزد شده و مسیر حرکت آنها تعیین می‌شود و وارد کردن کوچک‌ترین آسیب به طبیعت منطقه با برخورد قانونی -در غالب موارد پرداخت جریمه نقدی- روبه‌رو می‌شود.
اما در مناطق طبیعی ایران نه تابلوهای آموزشی و هشداردهنده و پروتکل‌ها به شکل اثرگذار نصب شده‌اند و نه اقدام تاثیرگذاری برای ایجاد فرهنگ گردشگری در طبیعت صورت می‌گیرد. به‌رغم تلاش کنشگران محیط زیست و گردشگری برای آگاهی جامعه، هنوز شاهد انباشت زباله‌ها در مقاصد گردشگری هستیم و تلاش آنها برای ایجاد فرهنگ برخورد با طبیعت، حیات وحش و احترام به مظاهر طبیعت نتایج چشمگیری نداشته است. این امر نیاز به اقدام در سطح ملی دارد و دولت باید در زمینه ارایه فرهنگ صحیح طبیعت‌گردی ورود کرده و از ابزارهای اجرایی و رسانه‌ای خود در این جهت کمک بگیرد.
اما به نظر می‌رسد هنوز ضرورت چنین اقداماتی در سیاستگذاری‌های کلان و از سوی متولیان محیط زیست و گردشگری احساس نشده است. البته فروردین ماه سال جاری هیات وزیران «آیین‌نامه طبیعت‌گردی» را تصویب کرد. بر اساس این آیین‌نامه، قرار بر این شد که با هدف مدیریت کلان، برنامه‌ریزی و هماهنگی در زمینه توسعه طبیعت‌گردی در مناطق خاص، کارگروه ملی طبیعت‌گردی با حضور نمایندگانی از وزارت گردشگری، جهاد کشاورزی، صمت و سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل شود.
بر همین اساس وزارت میراث فرهنگی مکلف شده تا ظرف سه ماه پس از ابلاغ این آیین‌نامه، با همکاری دستگاه‌های عضو این کارگروه، شرح خدمات طرح‌های طبیعت‌گردی را تهیه و ابلاغ کند. اما پس از چهار ماه و با شروع پیک سفر تابستانی، تنها خبر مربوط به این آیین‌نامه همان است که وزیر گردشگری روز 15 فروردین در حیاط دولت به رسانه‌ها گفت: «تصویب آیین‌نامه طبیعت‌گردی».
طبیعت‌گردی غیرمسوولانه
بُعد دیگر مسائل طبیعت‌گردی در ایران، بی‌مسوولیتی گردشگران و تخلفات برگزارکنندگان تورهای طبیعت‌گردی است که با رفتارهای بی‌مبالات خود باعث وارد آمدن آسیب‌های بلندمدت جدی به طبیعت می‌شوند. در دنیایی که حتی مسیر عبور برای گردشگران در مناطق طبیعی با حساسیت تعیین و رصد شده و تاکید می‌شود که از مسیر پاکوب‌ها عبور کنند تا پوشش گیاهی منطقه آسیب نبیند، گردشگران ایرانی با خودروی شخصی تا بالای تپه‌های پوشیده از انواع گونه‌های گیاهی یا ساحل رودخانه‌ها پیش می‌روند.
به راحتی و بدون وجود هیچ پروتکلی با اتومبیل‌های خود بر بستر کویر -که یک اکوسیستم است و محل زیست گونه‌های مختلف جانوران و حشرات- آفرودسواری می‌کنند. با باندهای بزرگ پخش صوت در دل جنگل موسیقی پخش می‌کنند و... بدون اینکه به تبعات بلندمدت این رفتار خود بر اکوسیستم طبیعتی که میهمان آن هستند، آگاه باشند یا به آن فکر کنند.
بارها فعالان محیط زیست در خصوص تاثیر صدای بلند موسیقی در طبیعت، روی زیستِ گونه‌های جانوری هشدار داده‌اند، اما تبلیغات رسمی برخی تورها در شبکه‌های اجتماعی که تاکید بر اجرای موسیقی و هنرنمایی گروهی و امکان سفر با خودروی شخصی تا بالاترین ارتفاع و... دارند، نشان می‌دهد نه تنها هشدارها شنیده نشده که در حال گسترش نوعی از گردشگری هستیم که هر نامی داشته باشد قطعا «طبیعت‌گردی» نیست.
علاوه بر نبود فرهنگ حضور در طبیعت در میان این قسم از گردشگران، بخشی از علت و ریشه این رفتارها را باید در اعمال محدودیت‌ها در تجربه شادی و هیجان برای شهروندان دنبال کرد. تبعات سرکوب نیاز به شادی و هیجان در افراد جامعه -به ویژه جوانان- در رفتارهای اشتباه در طبیعت -که به نوعی در آن احساس آزادی نسبی می‌کنند- بروز پیدا می‌کند.
متاسفانه در غالب موارد در عوض حل مساله، صورت مساله حذف می‌شود. مصداق این امر اتفاقاتی است که در سال‌های اخیر رخ داده و گروه‌هایی اقدام به برخورد با طبیعت‌گردان و به صورت خودجوش به خیال خود تنبیه‌شان کرده و به آنها آسیب زده‌اند، بدون اینکه به مراجع قانونی پاسخگو باشند. اما این اقدامات مسائل طبیعت‌گردی ایران را حل نمی‌کند، چراکه ریشه مشکلات در جای دیگری است.
آمارها نشان می‌دهد طبیعت‌گردی در سال‌های اخیر در گردشگری داخلی ایران، افزایش قابل توجهی داشته و بر اساس بررسی‌ها حدود 30 درصد از آمار کل گردشگری داخلی را به خود اختصاص داده است. بر همین اساس ضروری است که علاوه بر نظارت‌های قانونی به برگزاری تورهای گردشگری، استانداردسازی لازم نیز از سوی متولیان دولتی امر گردشگری صورت گیرد و با کمک ابزارهای مختلف اصول و ضوابط حضور در طبیعت به عنوان گردشگر به شکلی گسترده برای عموم مردم تبیین شود.