بررسی تنش‌های اخیر در روابط گرجستان و شرکای غربی
اقتصاد ایران: گرجستان، با اتخاذ رویکردی هوشمندانه در مواجهه با جنگ اوکراین و امتناع از گشودن جبهه دوم علیه روسیه، تلاش کرد از مناقشه‌های خارجی و فشارهای ناشی از آنها دوری کند.این تصمیم در نهایت باعث شد گرجستان با تحریم‌ها و تهدیدات مستقیم آمریکا و اروپا روبرو شود.
ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﻗﺘﺼﺎداﯾﺮان
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، پس از انقلاب گل رز در سال 2003 و روی کار آمدن میخائیل ساکاشویلی، رئیس جمهور غربگرا در گرجستان، این کشور به طور جدی سیاست خارجی خود را در همپیمانی استراتژیک با غرب به ویژه آمریکا و عضویت در ساختار های یوروآتلانتیک (ناتو و اتحادیه اروپا) تعریف کرد.
طی دو دهه گذشته، گرجستان بیشترین تلاش را در راستای نزدیکی به غرب به کار بست به طوری که یک موسسه تحقیقات استراتژیک آمریکایی به نام «استراتژ ایست» در سال 2018 با انتشار گزارش شاخص غربگرایی در بین کشورهای استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی اعلام کرد، گرجستان در بین 14 کشور استقلال یافته از شوروی، به لحاظ شاخص های غربگرایی در رتبه چهارم قرار داد.[1]
با وجود سیاست غربگرایانه دولت گرجستان و روابط استراتژیک با آمریکا و اتحادیه اروپا، این کشور در دو سال اخیر با کشورهای غربی دچار تنش شده و این تنش هر روز درحال افزایش است؛ به طوری که کشورهای غربی به صراحت دولت گرجستان را تهدید کرده اند که در صورت عدم تغییر رویکرد دولت گرجستان، این کشور با تحریم و مجازات های دیگر روبرو خواهد شد.
آخرین مورد از تنش در روابط گرجستان با غرب به تصویب لایحه شفافیت نفوذ خارجی مربوط می شود. با وجود هشدارها و تهدیدهای آمریکا و متحدانش علیه دولت گرجستان برای پس گرفتن لایحه مذکور، پارلمان گرجستان این لایحه را با 84 رای موافق در برابر 30 رای منفی به تصویب رساند.
اگرچه سالومه زورابیشویلی، رئیس جمهور گرجستان که در جبهه مخالفان دولت قرار دارد، این لایحه را وتو کرد و به پارلمان بازگرداند اما نمایندگان حزب حاکم در پارلمان با بی اساس خواندن دلایل رئیس جمهور، مجدداً با اکثریت آرا بر وتوی رئیس جمهور غلبه کرده و قانون را برای ابلاغ به رئیس پارلمان دادند.[2]
تنش در روابط گرجستان و کشورهای غربی به حدی رسیده که مقامات گرجی به صراحت از تلاش کشورهای غربی برای براندازی و انقلاب در گرجستان خبر داده اند. آنها با اشاره به روابط یک طرفه گرجستان با غرب از عدم پایبندی غربی ها به تعهدات خود در قبال گرجستان از جمله عضویت آنها در ناتو و اتحادیه اروپا ابراز گلایه کردند.
در حال حاضر این پرسش مطرح می شود که چرا با وجود رویکرد غربگرایانه دولت گرجستان در سال های گذشته، روابط این کشور و آمریکا و متحدانش دچار تنش شده است. آیا آمریکا و متحدانش به کشورهای کوچک، نگاه ابزاری دارند؟ برای پاسخ به این سوال بهتر است نگاهی به چگونگی شروع تنش گرجستان با غرب بیاندازیم.
آغاز تنش دولت گرجستان با غرب از کجا بود؟
متعاقب آغاز جنگ روسیه و اوکراین در سال 2022، برخی مقامات گرجی اعلام کردند درخواست هایی از آنها برای باز کردن جبهه دوم جنگ علیه روسیه در گرجستان شده تا از این طریق، روسیه را در چند جبهه نظامی درگیر کرده و آن را تحت فشار قرار دهند.[3]
مقامات گرجی با بیان اینکه برخی جریانات در کشورهای غربی به دنبال بازکردن پای گرجستان به جنگ با روسیه هستند، مخالفت خود را با این درخواست اعلام کرده بودند.
در این خصوص به نظر می رسد، برخی کشورهای غربی قصد داشتند با استفاده از مناقشه گرجستان با روسیه بر سر مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی، گرجی ها را برای بازکردن جبهه دوم علیه روسیه متقاعد کنند تا از این طریق فشار مضاعفی بر روسیه در جنگ وارد کنند و حتی برای این مقصود از قبل طراحی کرده بودند تا ساکاشویلی، رئیس جمهور در تبعید گرجستان به صورت غیر قانونی از طریق مرزهای زمینی وارد گرجستان شده و هدایت تحولات را برعهده بگیرد. وی پس از عبور غیر قانونی از مرز و ورود به گرجستان در سپتامبر 2021 توسط نیروهای امنیتی گرجستان دستگیر شد.[4]
بیدزینا ایوانیشویلی، نخست وزیر سابق گرجستان و رهبر افتخاری حزب حاکم رویای گرجی در یک سخنرانی در جمع هواداران خود به یک جریان جدید در نظام بین الملل با عنوان "حزب جنگ جهانی" اشاره کرد که این حزب به دنبال جنگ افروزی در نقاط مختلف دنیا است و تلاش می کند پای گرجستان را به جنگ با روسیه باز کند.
وی در این باره گفت، گرجستان برای اجتناب از جنگ و حفظ صلح، فشار سختی را متحمل شده است. گرجستان و اوکراین برای حزب جنگ جهانی که تاثیر بسزایی بر ناتو و اتحادیه اروپا دارد، حکم خوراک دم توپ (گوشت قربانی) را دارد.
حزب جنگ جهانی ابتدا، گرجستان را در سال 2008 وارد جنگ با روسیه کرد و در سال های 2014 و 2022 ، نیز اوکراین را در شرایط سخت تری قرار داد. دلیل اصلی حمله حزب جنگ جهانی به دولت گرجستان این است که با وجود تلاش های فراوان نتوانست گرجستان را به جبهه دوم تبدیل کند که با بازگشت عوامل خود به قدرت می توانست به راحتی به آن دست یابد.[5]
باوجود درخواست های مکرر از دولت گرجستان برای گشودن جبهه دوم علیه روسیه، دولت گرجستان با اتخاذ یک سیاست هوشمندانه و عاقلانه، از مداخله در جنگ روسیه و اوکراین خودداری کرد تا بتواند کشور را از آسیب ها و صدمات جنگ دور نگه دارند. دولت گرجستان همچنین از همراهی با تحریم های غرب علیه روسیه به دلیل پیامدهای منفی آن بر اقتصاد خود خودداری کرد.
عدم همراهی دولت گرجستان با غرب در ماجرای اوکراین چه عواقبی داشت؟
طبق انتظارات، عدم همراهی گرجستان با درخواست های آمریکا و کشورهای اروپایی برای مواجهه با روسیه، مقابله با روسیه، عواقب منفی را برای این کشور به همراه داشت.
با وجود پیشتاز بودن گرجستان در شاخص های دموکراسی، با درخواست این کشور برای اعطای وضعیت نامزدی اتحادیه اروپا در سال 2022 مخالفت شد. این در حالی بود که وضعیت نامزدی اتحادیه اروپا به این کشور در سال 2022 اعطا نشد. این در حالی بود که اوکراین و مولداوی با شاخص‌های دموکراسی پایین‌تر از گرجستان (طبق شاخص های موسسه استراتژایست در سال 2020 [6] )، این وضعیت را دریافت کردند.. [7]
علاوه بر این، مقامات گرجی همچنین از تلاش آمریکا برای وقوع انقلاب در گرجستان خبر دادند. ایراکلی کوباخدیزه نخست وزیر گرجستان به صراحت از نقش سفیر سابق آمریکا برای راه اندازی انقلاب در گرجستان پرده برداشته و اظهار داشت: برخی نهادهای مدنی با حمایت سفیر سابق آمریکا در گرجستان 2 مرتبه برای انقلاب در گرجستان تلاش کردند.[8]
پیش از این نیز بیدزینا ایوانیشویلی، رهبر افتخاری حزب حاکم از تلاش حزب جنگ جهانی برای مهندسی انقلاب در گرجستان خبر داده بود. [9]
به نظر می رسد عدم همسویی دولت در گرجستان با سیاست های غرب در ماجرای اوکراین موجب شد تا آمریکا و متحدانش به فکر براندازی حزب حاکم و روی کار آوردن احزاب مخالف با محوریت میخائیل ساکاشویلی باشند.
غربی ها که یکبار موفق شده اند با طراحی و برنامه ریزی یک انقلاب رنگی در گرجستان، فرد مدنظر خود را به قدرت برسانند در همین حال تلاش می کنند از طریق برخی موسسات و سازمان های به ظاهر مردمی، شیوه های براندازی نرم را مجدداً در این کشور اجرا کنند.
مقامات گرجی چندین بار تعدادی از سازمان ها و موسساتی را که از خارجی تامین مالی می شوند، به تلاش برای سرنگونی و براندازی دولت متهم کرده و تلویحاً از نقش کشورهای غربی در تامین مالی آنها انتقاد کرده اند. دولت گرجستان معتقد است برخی از این موسسات که مشخصاً از کشورهای غربی بودجه دریافت می کنند، به دنبال تنش و خشونت در گرجستان هستند.
سرویس امنیت گرجستان چند ماه پیش با انتشار بیانیه ای از دستگیری 3 مستشار صربستانی خبر داد که از طریق آژانس آمریکایی توسعه بین المللی USAID تامین مالی می شدند. این افراد در نظر داشتند، فعالانی را برای اقدامات خشونت آمیز جهت سرنگونی دولت گرجستان، آموزش دهند.[10]
یا در موردی دیگر، شالوا پاپواشویلی، رئیس پارلمان گرجستان اعلام کرد در جریان اعتراضات اخیر علیه لایحه شفافیت نفوذ خارجی، یک سازمان غیر دولتی که توسط سفارت خانه های هلند و دانمارک تامین مالی می شود، با اولتیماتوم به پارلمان تلاش کرده تظاهرات مسالمت آمیز معترضان را به تجمع خشونت آمیز تبدیل کند. به گفته وی، سفارتخانه های هلند و دانمارک باید درباره این وضعیت پاسخ دهند.[11]
نگاهی به لایحه شفافیت نفوذ خارجی و مخالفت شدید آمریکا و اروپا با آن
اقدامات پشت پرده کشورهای غربی در چند سال اخیر برای تاثیر گذاری بر جریانات داخلی گرجستان و فشار به دولت گرجستان از طریق شیوه های انقلاب نرم، حزب حاکم را بر آن داشت تا با ارائه لایحه شفافیت نفوذ خارجی، عوامل داخلی این اقدامات را شناسایی و به مردم معرفی کند.
دولت گرجستان برای اولین بار لایحه شفافیت نفوذ خارجی را در سال 2023 ارائه کرد. علی رغم تصویب لایحه در قرائت اول پارلمان، اعتراضات مخالفان و فشارهای بین المللی موجب شد تا دولت این لایحه را بازپس گیرد.
با این حال، دولت تصمیم گرفت این لایحه را با تغییرات جزئی (عمدتاً در الفاظ) دوباره در سال 2024 ارائه کند. با وجود اعتراضات مخالفان و فشارهای کشورهای غربی، در مقابل پارلمان، این لایحه در سه مرحله قرائت تصویب شد و در نهایت در تاریخ 15 می (26 اردیبهشت) با 84 رای مثبت نمایندگان تبدیل به قانون شد.
در لایحه شفافیت نفوذ خارجی آمده است هر سازمان و موسسه ای که بیش از 20 درصد منابع مالی آن از خارج تامین می شود باید نام آن به عنوان عامل خارجی ثبت شده و موظف است هر سال منابع مالی خود را اعلام کند. [12]
مقامات دولت گرجستان می گویند این لایحه همانند قانون ثبت عوامل خارجی (FARA) آمریکا و مشابه برخی قوانین اروپایی است. این در حالی است که غربی ها و مخالفان برای زیر سوال بردن این لایحه، آن را به قوانین روسی و کرملین تشبیه می کنند.
ایراکلی کوباخیدزه، نخست وزیر گرجستان، در خصوص دلایل ارائه لایحه شفافیت نفوذ خارجی می گوید، این قانون برای افزایش شفافیت ضروری است و این همان استدلالی است که طرفداران قوانین مشابه آن در کشورهای غربی از آن استفاده می کنند.
تعداد زیادی از سازمان‌های غیردولتی در گرجستانی هستند که برای هدف ادعایی ارتقای یکپارچگی اروپایی، ارزش‌های غربی و غیره و همچنین انجام وظایفی مانند نظارت بر انتخابات از کشورهای غربی پول دریافت می‌کنند اما چنین سازمان های غیردولتی، به دنبال انقلاب هستند (مانند سال 2003)؛ همجنس گرایی را تبلیغ کرده و به کلیسای ارتدکس گرجستان حمله می کنند.[13]
مجازات غربی ها برای تصویب یک قانون داخلی در گرجستان
پس از ناکام ماندن تلاش های متعدد کشورهای غربی نیز در سطوح مختلف برای جلوگیری از تصویب قانون شفافیت نفوذ خارجی در گرجستان، آمریکا و متحدانش در اولین گام تحریم هایی را علیه دولت گرجستان اعمال کردند.
آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد، آمریکا در حال بررسی اعمال تحریم ها علیه مسببان تصویب لایحه شفافیت نفوذ خارجی است. به این صورت که آنها و خانواده هایشان برای دریافت ویزای آمریکا با محدودیت هایی مواجه خواهند شد.
پس از آن، نمایندگان کمیته روابط خارجی سنای آمریکا با اعلام اینکه پیش نویس لایحه ای با عنوان قانون مردم گرجستان ارائه کردند، گفتند از آنجایی که دولت گرجستان به نادیده گرفتن آشکار خواست مردم با پیشبرد قانون عوامل خارجی به سبک روسی ادامه می دهد، لایحه ما سیگنالی قوی و تزلزل ناپذیر از حمایت از مردم گرجستان و آرمان های دموکراتیک آنها ارسال می کند.
در این بیانیه همچنین آمده است، قانون مذکور مجازات های جدی را برای کسانی که در گرجستان مسئول تغییر سیاسی هستند اعمال می کند و کمک های ایالات متحده به این کشور را مورد ارزیابی مجدد قرار می دهد.
این لایحه علاوه بر اعمال محدودیت های سفر به آمریکا، بر مسببان تصویب طرح شفافیت نفوذ خارجی در گرجستان، خواستار بازنگری در کمک های مالی و نظامی آمریکا به گرجستان و توقف مذاکرات راهبردی دو کشور شده است.
جین شاهین سناتور آمریکایی با اشاره به بازنگری روابط آمریکا با گرجستان به دلیل رویکرد دولت این کشور گفت، در پیش نویس قانون بودجه دفاعی آمریکا برای سال 2025، نام گرجستان حذف شده است.[14]
وزارت دفاع آمریکا نیز چندی پیش بیانیه با صدور بیانیه ای از لغو رزمایش مشترک نظامی آمریکا و گرجستان در سال جاری خبر داد و اعلام کرد: ایالات متحده بازنگری جامع روابط دوجانبه گرجستان و آمریکا را آغاز کرده است. به عنوان بخشی از این بررسی، آمریکا مانور شریک شایسته در گرجستان را که در ابتدا قرار بود از 25 جولای تا 6 آگوست برگزار شود، تا مدت نامعلوم به تعویق انداخته است.[15]
از سوی دیگر، اتحادیه اروپا نیز در اولین اقدام تحریمی خود علیه گرجستان پس از تصویب لایحه شفافیت نفوذ خارجی اعلام کرد که روند الحاق گرجستان به این اتحادیه به حال تعلیق درآمده است. اتحادیه اروپا همچنین بسته کمک مالی 30 میلیون یورویی خود به نیروهای نظامی گرجستان را متوقف و اعلام کرد این پول هزینه کمک به نهادهای مدنی و رسانه ها در گرجستان خواهد شد.[16]
دولت گرجستان به تهدید تحریم ها از سوی آمریکا چه واکنشی نشان داد؟
حزب حاکم گرجستان پیش از این به تهدید اعمال تحریم‌ها از سوی آمریکا واکنش نشان داده بود و در بیانیه‌ای اعلام کرد که گرجستان امنیت و حاکمیت خود را معامله نخواهد کرد و هیچ باجگیری نمی‌تواند آنها را به اقدام علیه کشورشان مجبور کند. تحریم‌ها در چنین شرایطی تنها نتیجه معکوس خواهند داشت و به تحریم‌کننده آسیب خواهند رساند. [17]
در بیانیه‌ای دیگر، این حزب تصریح کرد که بهبود روابط ایالات متحده آمریکا و گرجستان کاملاً وابسته به اقدامات صحیح از سوی طرف آمریکایی است. آنها تأکید کردند که به جای وعده‌های مبهم و باج‌خواهی‌های توهین‌آمیز، باید به دولت و مردم گرجستان احترام گذاشته شود.
کشورهای غربی می‌توانند ظرف یک سال روابط خود را از نظر کیفی تنظیم کنند و اگر این مسئله را درک کنند، روابط سریعاً بهبود خواهد یافت، اما اگر به رویکرد فعلی خود ادامه دهند، به منافع هر دو کشور آسیب خواهد رسید. دولت گرجستان پیش از این نیز از وعده آمریکایی ها برای اعطای بسته‌های تشویقی و کمک‌های مالی برای کنار گذاشتن لایحه شفافیت نفوذ خارجی، انتقاد کرده بود.
نتیجه گیری:
بررسی تنش‌های اخیر در روابط گرجستان و شرکای غربی نشان می‌دهد که اعتمادپذیری متقابل بین دولت گرجستان و کشورهای غربی به شدت دچار آسیب شده است. پس از دو دهه تلاش‌های گرجستان برای نزدیکی به غرب و پیوستن به ساختارهای یوروآتلانتیک، این کشور امروز به دلیل مخالفت با سیاست های آمریکا و متحدانش، با فشارها و تهدیدهای غربی مواجه است که نشان‌دهنده دیدگاه ابزاری غرب به متحدان کوچک‌تر خود می‌باشد.
گرجستان، با اتخاذ رویکردی هوشمندانه در مواجهه با جنگ اوکراین و امتناع از گشودن جبهه دوم علیه روسیه، تلاش کرد تا از مناقشه‌های خارجی و فشارهای ناشی از آنها دوری کند. این تصمیمات، اگرچه موجب حفظ صلح داخلی و جلوگیری از آسیب‌های جنگ شد، اما در نهایت باعث شد گرجستان با تحریم‌ها و تهدیدات مستقیم از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا مواجه شود.
اعمال تحریم‌ها، توقف کمک‌های مالی و نظامی و تعلیق روند الحاق گرجستان به اتحادیه اروپا، همگی نشان‌دهنده نارضایتی غرب از رفتار مستقل گرجستان است. در مقابل، واکنش قاطعانه دولت گرجستان و حزب حاکم به این تهدیدات، نمایانگر عزم این کشور در حفظ حاکمیت و امنیت ملی خود است که موجبات ناراحتی کشورهای غربی را به همراه داشته است.
اخیراً سرویس امنیت روسیه بیانیه ای منتشر کرده و در آن به تلاش آمریکا برای تغییر نرم قدرت در گرجستان اشاره کرده است. در این بیانیه آمده است دولت بایدن تلاش می کند با راه اندازی احساسات ضد روسی در بین مردم گرجستان، حزب رویای گرجی را بی اعتبار ساخته و مانع پیروزی آن در انتخابات آتی شود. [18]
سفیر اتحادیه اروپا در گرجستان نیز اخیراً در اظهاراتی تلویحاً با ناامیدی از رویکرد دولت فعلی در گرجستان ابراز امیدواری کرد که مردم گرجستان در انتخابات 26 اکتبر سال جاری، انتخاب درستی داشته باشند.[19]
این وضعیت به روشنی نشان می‌دهد که سیاست‌های غربی، به‌ویژه در مواجهه با کشورهای کوچک‌تر، به شدت تحت تأثیر منافع استراتژیک و دیدگاه‌های ابزاری قرار دارد. در نهایت، رویدادهای اخیر در روابط گرجستان و غرب، پرسش‌های جدی را درباره میزان اعتمادپذیری و صداقت غرب در تعامل با متحدان خود مطرح می‌کند و گرجستان را در مسیری دشوار برای حفظ استقلال و روابط بین‌المللی قرار داده است.