به گزارش خبرگزاری اقتصادایران ، یشرفت در فناوری‌های روز دنیا، یک شرط مهم دارد: نخبگانی که می‌خواهند به‌سمت خلق دانش فنی و تولید این فناوری‌ها بروند، مورد حمایت جدی قرار بگیرند؛ چه از سمت صنایعی که به آن فناوری نیاز دارند و چه از سمت دولت.کشورهایی که نتوانند به سمت رقابت پذیر کردن شرکت های فناور حرکت کنند و آنها را در پژوهش های پرریسک که مبدا تولید فناوری است حمایت کنند، همیشه محتاج کشورهای پیشرفته باقی خواهند ماند و هرچقدر هم پیشرفت کنند، تنها در حد یک مونتاژکار باقی خواهند ماند. در کشور ما طرح‌های مهمی برای حرکت به این سمت آغاز شده که خروجی‌های درخشانی در تولید دانش مورد نیاز برای تولید فناوری‌های پیشرفته به همراه داشته است. از نانو و بیوتکنولوژی بگیر تا ماهواره ها و صنایع دفاعی. اما این رویه نیاز به تقویت جدی دارد و بنیاد ملی علم یک طرح مهم در حال اجرا دارد؛ طرحی که طی آن از پروژه‌هایی که تولید دانش فنی روز را دنبال می‌کند، حمایت ویژه می‌شود. با «مصطفی امینی» مدیر برنامه پژوهش‌های عمیق شرکت‌های دانش‌بنیان در خصوص این طرح گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

فارس: آقای امینی برای مقدمه، از چگونگی شروع این طرح و دلایلی که به سراغ آن رفتید برایمان توضیح دهید.

امینی: تاکنون در اکوسیستم علم و فناوری کشور دو بخش وجود داشته‌ است که مسیر خود را به طور مجزا از هم طی کرده است. یک بخش، دانشگاه‌ها هستند که مقاله تولید می‌کنند و به عبارت دیگر کارخانه تولید مقاله شده‌اند؛ بخش دیگر، صنایع هستند که تولید کننده هستند و ارتباطشان با دانشگاه کم است و به سراغ تولید محصول غیرفناورانه رفته اند. در بین این دو بخش یعنی صنعت و دانشگاه، شرکت‌های دانش‌بنیانی هستند که از یک طرف در حال تولید فناوری از علم هستند و از سوی دیگر دریافت کننده پروژه از صنعت هم می‌باشند. این یعنی دانش‌بنیان‌ها در کل برقرار کننده‌ یک اتصال میان صنعت و دانشگاه هستند؛ اما این اتصال به‌دلیل یک خلأ مهم در پژوهش‌های دانشگاهی، هنوز چندان قوی نیست.اغلب دانش‌بنیان‌ها تا الان تمرکزشان بر روی انتقال فناوری از خارج کشور به داخل یا در صورت توانمند بودن، مهندسی معکوس بوده است؛ به‌عبارت دیگر تا کنون فناوری‌های موجود پیشرفته در دنیا را بومی‌سازی کرده‌اند که این خودش یک کار بزرگ است اما مرحله پیشرفته‌تر آن این است که بتوانند خودشان از دانش، یک فناوری را تولید کنند. یا به‌عبارتی به دانش‌فنی ساخت محصولات دانش‌بنیان را به دست بیاورند.

فارس: به‌دست آوردن این دانش فنی، چه ملزوماتی دارد و چرا نتوانسته‌ایم در سطح گسترده به آن دست پیدا کنید؟

امینی: ما در دانشگاه‌ها اساتیدی داریم که این دانش‌ فنی را دارند؛ از طرفی شرکت‌ها و صنایعی داریم که متقاضی این دانش هستند؛ اما این شرکت‌ها به این دلیل که تبدیل دانش فنی به یک محصول، امری پر ریسک و زمان‌بر است، به سراغ این دانش فنی موجود در دانشگاه‌ها نمی‌روند. این شکاف نقطه‌ای بود که ما آن را خلا تشخیص دادیم که باید به آن بپردازیم. جایی که بخش خصوصی به دلیل پرریسک بودن علاقه‌مند نیست که یک پروژه در ان انجام دهد. بنابراین دولت باید در این بخش مداخله کند و حمایتی داشته باشد تا دانش فنی در شرکت‌های دانش‌بنیان شکل بگیرد و تبدیل به محصول شود.

فارس: چه لزومی برای رسیدن به این دانش فنی وجود دارد؟

امینی: دعوای اصلی ما با خیلی از ابرقدرت‌ها این است که دانش فنی به ما نمی‌دهند و از ما می‌خواهند یک مونتاژکار ساده باقی بمانیم. به ما محصولات تحت لیسانس می‌دهند و خودشان خط تولید را راه‌اندازی می‌کنند، حتی خدمات پس از تولید هم ارائه می‌دهند اما دانش را در اختیار ما نمی‌گذارند. به ویژه بعد از تحریم‌ها این موضوع برای ما خیلی جدی شده است. ما مجبوریم که خودمان دانش فنی را تولید کنیم؛ اما خیلی از شرکت‌ها توانمندی اقتصادی این کار را ندارند. شرکت‌های بزرگ به سطحی از درآمد رسیده‌اند که انگیزه کافی را ندارند و  شرکت‌های خرد و کوچک هم گاهی به سطح حداقلی درآمد هم نرسیده‌اند و برایشان مقدور نیست که به این سمت حرکت کنند. به همین دلیل ما بر روی شرکت‌هایی با سطح درآمد متوسط که دستیابی به دانش فنی برایشان اهمیت دارد تمرکز کرده‌ایم و قصد داریم  مبلغ دو میلیارد تومان با چنین هدفی به صورت بلاعوض در اختیار این شرکت‌ها قرار دهیم.

ما با این حمایت قصد داریم دانش را در یک ساز و کار دقیق و تعریف شده، از دانشگاه  به شرکت‌های دانش‌بنیان منتقل‌ کنیم تا در آن‌جا رسوخ کند و تبدیل به محصول شود. 

فارس: ساز و کار و فرایند اعطای این حمایت چگونه است؟

امینی: فرایند به این صورت است که قرار است در سال دوبار، یکی در اریبهشت و دیگری در آبان انجام می شود. ما یک فراخوان داده‌ایم به شرکت‌های دانش‌بنیان که چنین حمایتی برای تبدیل یک نیاز به دانش فنی در راستای تولید محصول وجود دارد و ارائه می‌شود. از جمله شرایط برای دریافت این گرنت این است که لزوما باید از طرف خود شرکت دانش‌بنیان اظهار شود، یعنی اگر از سمت غیردانش بنیان باشد، ما آن را قبول نمی‌کنیم و دلیل این به دلیل تسلط بیشتر شرکت‌ها به بازار نسبت به مراکز دیگر برمی گردد. شرط دوم این است که این نیاز باید پژوهشی باشد، یعنی اگر مربوط به ساخت و صنعتی‌سازی باشد مورد قبول نیست. این شرط هم مطرح است که این پژوهش باید پر‌ ریسک باشد تا مورد حمایت قرار گیرد. پر ریسک بودن به این معنا است که تا کنون در کشور به دانش فنی محصولی که قصد تولید آن وجود دارد، نرسیده باشند. علاوه بر این خود محصول هم باید نسل جدید باشد؛ یعنی در سطح جهان هم نوظهور بوده و هم روی آن پژوهش و کار شود. برای مثال اگر قصد ساخت یک گوشی همراه وجود دارد، باید این گوشی تفاوت فنی و دانشی محسوسی به گوشی های قبل داشته باشد و هدف این گرنت انتقال دانش فنی از دانشگاه به شرکت دانش بنیان جهت ساخت آن گوشی است. با این شرایط است که می‌گوییم این پژوهش، پژوهشی پر ریسک است و به نتیجه رسیدن آن عدم قطعیت بالایی دارد.

فارس: از چگونگی دریافت حمایت پس از پذیرفته شدن طرح توضیح دهید.

امینی: پس از ثبت تقاضا از سمت شرکت دانش‌بنیان، ارزیابی اولیه آن انجام می‌شود. اگر طرح با توجه به شاخص‌های مذکور پذیرفته شود از طرف بنیاد به فراخوان گذاشته خواهد شد تا مجری مناسب برای این تقاضا انتخاب شود. در این مرحله خود شرکت‌ها با کمک بنیاد هستند که انتخاب می‌کنند با چه ترکیب تیمی از اساتیدی پیشنهاد شده همکاری کنند. دلیل این حق رای برای انتخاب مجری است که خود شرکت قرار است دانش فنی را ایجاد کند و اگر تیم فقط از طرف بنیاد انتخاب شود شاید این تصور برای شرکت ایجاد شود که تیم کارایی لازم را ندارد. البته بنیاد به شرکت کمک خواهد کرد تا ترکیب تیم خوبی را با توجه به تخصص‌ها و پیشنهاد هزینه‌ی مطرح شده‌ از سمت اساتید و میزان تجربه و همچنین دارایی یا عدم دارایی زیرساخت‌های لازم توسط اساتید انتخاب کنند. بنابراین شاخص‌هایی برای شرکت‌ها مشخص کرد‌ه‌ایم تا بتوانند انتخاب خوبی به واسطه آن‌ها برای ترکیب تیم هیئت علمی داشته باشند.
بعد از این مرحله، یک ناظر از سمت صندوق و یک ناظر از سمت شرکت تعیین می‌شود. در این فرایند که شرکت نیازهای خود را به هیئت علمی برون‌سپاری کرده است، پرداختی‌های ما به هیئت‌علمی به صورت مرحله به مرحله و بر اساس تایید ناظران از پیشرفت پروژه خواهد بود. در مورد هزینه‌ها هم باید عرض کنم که خود شرکت باید ۲۰ درصد هزینه را واریز کند. این دریافت بخشی از هزینه از شرکت به این منظور است که شرکت انگیزه‌ی کافی را برای خروجی گرفتن از فرایند داشته باشد.

فارس: چه الزاماتی برای دریافت این مبلغ وجود دارد؟

امینی: دو شاخص وجود دارد که باید ارزیابان ما تایید کنند تا ما اطمینان حاصل کنیم که انتقال دانش فناوری از تیم هیئت علمی به شرکت اتفاق افتاده است تا پرداخت انجام شود. یکی ارائه کامل مستندات به صورت دقیق توسط هیئت علمی به شرکت است تا قابلیت انجام آن فرایند تولید توسط شرکت وجود داشته باشد. دومی قابلیت تکرار پذیری فرایند است. به این معنا که همان خروجی‌ که توسط هیئت علمی گرفته شده است باید توسط شرکت هم قابل دست‌یابی باشد و در محیط آزمایشگاهی شرکت قابلیت تکرار داشته باشد.
شایان ذکر است که پرداخت دو میلیاردی بنیاد برای هزینه‌ی نیروی انسانی آن تیم دانشگاهی و ماده اولیه و خدماتی مانند هزینه استفاده از آزمایشگاه‌های تخصصی است. بنابراین برای خرید تجهیزات و هزینه‌های مشابه، بنیاد پرداختی نخواهد داشت.

فارس: اگر نکته‌ی پایانی وجود دارد بفرمایید.

امینی: اگر کشور ما دنبال توسعه باشد ما صرفا از طریق واردات فناوری و مهندسی معکوس به جایی نمی‌رسیم. باید خودمان به دنبال دانش فنی باشیم و گلوگاه توسعه اینجاست. خصوصا در مورد محصولاتی مانند دارو که بسیار هم حیاتی است و یا مواد شیمیایی که متناسب با ظرفیت سرزمینی کشور است امکان مهندسی معکوس آن وجود ندارد. تجربیاتی مانند کرونا و نیاز به واکسن به ما نشان داد که در مورد خیلی از کالاهای استراتژیک، مجبور به رسیدن دانش فنی هستیم و در غیر این صورت وابستگی به دانش فنی خارجی، ابزار فشاری از سمت کشورهای ابرقدرت برای ما خواهد بود. خصوصا در شرایطی مانند تحریم از این ناحیه آسیب‌پذیر خواهیم بود اگر به آن توجه نکنیم. هدف ما در این طرح این است که خلا میان ظرفیت دانشگاهی و نیاز صنعت با یک ساز و کار درست پر و ریسک بالای پژوهش در شرکت های دانش بنیان پوشش داده است./ منبع فارس