در گفتگو با سفیر ارمنستان، آخرین وضعیت روابط دو کشور، وضعیت منطقه قفقاز جنوبی و نیز روند مذاکرات صلح بین ارمنستان با جمهوری آذربایجان و ترکیه را مورد بررسی قرار دادیم که حاصل آن از نظر خوانندگان می گذرد. 

چالش های مشترک ایران و ارمنستان، تعمیق روابط دوجانبه را حیاتی‌تر کرده است

 روابط ارمنستان و ایران طی 2 سال گذشته بعد از جنگ قره باغ در بعد سیاسی و اقتصادی چگونه دنبال می شود؟

آواکیان: روابط بین ارمنستان و ایران در 30 سال گذشته از استقلال ارمنستان با توجه به پیوندهای دیرینه دو کشور و نیز منافع مشترک و فرصت های همکاری، یکی از اولویت های  سیاست خارجی ارمنستان بوده است.

تحولات صورت گرفته در بازه زمانی اخیر از جمله جنگ 44 روزه سال 2020 در قراباغ و بکارگیری سازمان های تروریستی از سوی ترکیه و آذربایجان در آن، چالش های مشترک به سوی ایران و ارمنستان را بیش از پیش عیان و تعمیق بیش از پیش روابط دو کشور را در راستای تامین ثبات و امنیت منطقه حیاتی تر می سازد.

با عنایت به مراتب فوق و نیز اراده سیاسی دولتهای ارمنستان و ایران در جهت توسعه همکاری ها، بویژه در بازه زمانی اخیر، وارد مرحله نوینی از توسعه روابط در زمینه های سیاسی، اقتصادی و غیره شده اند که گواه صادق آن، چهار دیدار انجام شده بین نخست وزیر ارمنستان و رئیس جمهور ایران در سال جاری است. 

مقدمات کار ایجاد سرکنسولگری ارمنستان در تبریز در حال انجام است

 بعد از گشایش کنسولگری ایران در قاپان، برنامه شما برای اقدام مشابه چیست؟

آواکیان: گشایش سرکنسولگری ایران در قاپان و متقابلاً گشایش سرکنسولگری ارمنستان در تبریز قبلاً مورد بررسی قرار گرفته و نیز در سال 2007 یادداشت تفاهمی بین طرفین به امضاء رسیده است.

به هر حال این موضوع در 2 سال اخیر وارد مرحله عمل شد. گشایش سرکنسولگری ایران در قاپان صراحتاً تاکیدی است بر اهمیت راهبردی استان سیونیک ارمنستان از لحاظ  تامین مسیر ارتباطی زمینی بین ارمنستان و ایران.

پیرو این منطق و استدلال، طرف ارمنستانی علاقمند است تا در شهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی سرکنسولگری تاسیس کند که در این ارتباط امور مقدماتی در حال انجام است. در ارتباط با روابط تجاری - اقتصادی با ایران، شهر تبریز با عنایت به امکانات اقتصادی، تولیدی و لجستیکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

بنابر این در سایه تلاش مشترک دولت های ارمنستان و ایران، امکان توسعه مسیر هزاران ساله مرزی ارمنستان و ایران که رهبر انقلاب اسلامی نیز در بیاناتشان بدان اشاره کرده اند، فراهم می شود.

مطالعات درباره سود مسیر ترانزیت شمال-جنوب، برای همکاران گرجی ما علاقمندی بیشتری برای حضور ایجاد می‌کند

 با توجه به حضور گرجستان در مسیر ترانزیت شمال –جنوب، چه اقداماتی برای همراهی تفلیس با این طرح داشته اید؟

آواکیان: از نظر جغرافیایی، گرجستان جایگاه بسیار مهمی در تحقق کریدور خلیج فارس- دریای سیاه دارد. نظر ما این است که فعالیتهای پی گیرانه برای بهره برداری از کریدور، مطالعات درباره سود اقتصادی احتمالی، افزایش علاقمندی کشورهای اروپایی و آسیایی نسبت به این طرح آینده نگر، برای همکاران گرجی ما هم علاقمندی بیشتری ایجاد خواهد کرد.

آن هم با عنایت به اینکه با بهره برداری از این طرح، حجم حمل و نقل کالا از بنادر گرجستان به سمت کشورهای آسیایی و بالعکس بطور محسوسی افزایش خواهد یافت.

انتقال 2-3 روزه کالا از بندر چابهار به گرجستان با ایجاد ترانزیت شمال-جنوب

دولت ارمنستان در حال حاضر احداث شاهراه شمال –جنوب را در دست اجرا دارد که بنا به ارزیابی کارشناسان، پس از اتمام آن، حمل بار از چابهار، بندر عباس و دیگر بنادر جنوبی ایران به بنادر گرجستان در دریای سیاه و در آینده ادامه آن به اروپا در مدت 2 تا 3 روز امکان پذیر خواهد بود.

ارمنستان به نوبه خود فعالیتهایش با همکاران گرجی را برای مشارکت آنان در طرح خلیج فارس- دریای سیاه ادامه می دهد.

 مذاکرات با طرف آذری درباره مفاد آتش بس و مسائلی از قبیل وضعیت حقوقی –سیاسی قره باغ و نیز اتصال منطقه نخجوان به جمهوری آذربایجان چگونه پیش می رود؟

آواکیان: طرف ارمنستانی بارها اعلام کرده که آماده است تا با آذربایجان پیمان صلح امضا و روند تعیین و علامت گذاری خطوط مرزی را آغاز کند.

در ماه های اخیر نیز موضوع ملاقات های نخست وزیر ارمنستان و رئیس جمهور آذربایجان با حضور میانجیگران بین المللی، در فرمت های مختلف، بررسی این طرح بوده است.

توصیه صریحی از سوی جامعه بین المللی برای حرکت به سوی استقرار صلح وجود دارد، اما آذربایجان همواره به جای تحقق و اجرایی کردن توافقات بدست آمده، در هر دیداری اقدام به ایجاد دسیسه ای جدید می کند.

در نتیجه این دسایس از ماه می 2021 اراضی قابل ملاحظه ای در داخل مرزهای تحت حاکمیت جمهوری ارمنستان اشغال شده است.

نمونه دیگری از این نوع سیاست تجاوزگرانه، تهاجم گسترده انجام شده در تاریخ 13 و 14 ماه سپتامبر سال جاری بود که در جریان آن مناطق مسکونی بسیاری بمباران و گلوله باران شدند، نیروهای مسلح آذربایجان بطور غیرقانونی قسمت هایی از اراضی واقع در استان های سیونیک و گقارکونیک جمهوری ارمنستان را اشغال و تهدید مستقیم و بالقوه ای برای شهرهای ارمنستان و زیرساخت های شهری ایجاد کردند.

علی اف ارمنستان را تهدید صریح نظامی می‌کند

مضاف بر این، در تاریخ هشتم نوامبر سال جاری، اظهارات رئیس جمهور آذربایجان در شهر "شوشی" (شوشا) اهداف تهاجمی آذربایجان را عیان ساختند. نام بردن از برخی شهرهای ارمنستان به عنوان اهداف قرار گرفته در تیررس نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان معنی دیگری جز تهدید صریح برای تهاجم آتی علیه استان سیونیک نمی تواند داشته باشد.

اینگونه رفتارها نه تنها برای ارمنستان بلکه برای ثبات کل منطقه تهدیدی جدی محسوب می شود. جمهوری آذربایجان سیاست خصمانه خود علیه ارمنیان قراباغ را از طریق تهدیدهای متوالی ساکنان به موازات  عملیات نظامی در مناطق تحت کنترل واحدهای نظامی روسیه ادامه می دهد. طرف ارمنستانی بارها تاکید کرده که برای حل مناقشه قراباغ کوهستانی تامین حقوق و امنیت ارمنیان ساکن در آنجا شرط اصلی و زیربنایی است.

هیچگونه سند امضا شده‌ای بین ارمنستان و آذربایجان درباره به اصلاح کریدور زنگزور وجود ندارد

در خصوص اختلاف درمنطقه مغری، خواسته آذربایجان چیست و علت مخالفت شما چیست؟

آواکیان: با کمال تاسف باید اعلام کنم که آذربایجان مرتباً درباره ایده به اصطلاح کریدور زنگزور سخن می گوید که هیچگونه سند امضا شده ای در این ارتباط بین طرفین وجود ندارد. طرف ارمنستانی بارها اعلام کرده که هیچگونه مسیری در خاک خود به هیچ کشور ثالثی نخواهد داد و هیچگونه تعهدی در این ارتباط به عهده نگرفته است.

ارمنستان به تعهدات خود که در بیانیه سه جانبه امضا شده در نهم نوامبر سال 2020 مبنی بر تامین ارتباط امن زمینی بین مناطق غربی آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان پایبند است.

با این هدف در برخی از نقاط مرزی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان گذرگاه های مرزی ایجاد شده و همانگونه که نخست وزیر ارمنستان اعلام کرده، شهروندان آذربایجان اینک نیز می توانند برای تردد به نخجوان و بالعکس از این مسیرها استفاده کنند.

در عین حال هر چند ارمنستان چنین تعهدی ندارد، ولی اعلام آمادگی کرده تا موضوع امکان احداث مسیرهای جاده ای و ریلی جدید را مورد بررسی قرار دهد. اما در این راستا برخی پیشنهادات ارائه شده بوسیله طرف ارمنستانی از سوی آذربایجان با سعی در ارتباط دادن آن با گذرگاه لاچین رد شده است.

در این ارتباط باید تاکید کرد، سوای اینکه استفاده از گذرگاه لاچین در بیانیه سه جانبه صراحتاً مورد توافق قرار گرفته است، آن تنها راه ارتباطی و حیاتی قراباغ کوهستانی با جهان خارج است که بدون آن قراباغ در محاصره کامل قرار خواهد گرفت.

بنابر این ارتباط دادن این گذرگاه با مسیرهای ارتباطی مناطق غربی آذربایجان با نخجوان به هیچ عنوان صحیح و عقلانی نیست. تصور می کنم که این موضوع امکانات فراوانی نیز برای ارمنستان و ایران فراهم خواهد کرد.

موضع روسیه درباره اختلافات موجود بین باکو و ایروان درباره قراباغ و نقاط اتصالی چیست و چرا وزیر امور خارجه ارمنستان خواستار موضع صریح مسکو در این خصوص شده است؟

آواکیان: رهبریت سیاسی ارمنستان بویژه شخص نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در اظهارات خود به اهمیت نقش روسیه در حل مناقشه قراباغ از جمله موضوع تامین امنیت ارامنه ساکن در قراباغ بوسیله نیروهای حافظ صلح روسیه اشاره و تاکید کرده است.

در عین حال رسماً اعلام شده که ارمنستان از پیشنهادات ارائه شده از سوی روسیه در آگوست سال جاری که می تواند اساس مذاکرات آتی عادی سازی روابط بین ارمنستان و آذربایجان باشد، حمایت می کند.

ارمنستان پیشنهاد تمدید حضور نیروهای حافظ صلح روس در قراباغ را داده است

جمهوری ارمنستان همچنین پیشنهاد کرده که مدت حضور نیروهای حافظ صلح در قراباغ  تمدید شود و نیز انتظار دارد که این واحدهای نظامی رسالت و ماموریت خود را در راستای تامین امنیت ارامنه ساکن در قراباغ بطور کامل انجام دهد.

 عادی سازی روابط با ترکیه چطور پیش می رود و آیا دور بعدی، میزبان، یکی از دو کشور خواهد بود یا همچنان کشور ثالث است؟

آواکیان: در حال حاضر بین نمایندگان ویژه در مورد تاریخ و محل مذاکرات هیچگونه توافقی وجود ندارد. پیرو توافقات بدست آمده بین نمایندگان ویژه و به دستور رهبران دو کشور نشست کارگروه مشترک ارمنستان و ترکیه با دستور کار بررسی امور مقدماتی برای گشودن مرز برای شهروندان کشورهای ثالث و برقرای حمل و نقل هوایی بار در منطقه مرزی دو کشور برگزار شده است.

اجرایی شدن این توافقات می تواند نیرو و سرعت جدیدی به روند عادی سازی وارد سازد.

ارتباطی بین عادی سازی روابط ترکیه-ارمنستان با مسائل آذربایجان و ارمنستان وجود دارد؟

آواکیان: به نظر می رسد که این ها فرایندهای جداگانه ای باشند و نباید عادی سازی روابط بین ارمنستان و ترکیه را به روابط با آذربایجان مرتبط کرد.

طرف ارمنستانی آماده است تا پایان سال قرارداد صلح را امضا کند

سیر تحولات در قفقاز جنوبی را چگونه ارزیابی می کنید و آیا اختلافات با آذربایجان تا پیش از پایان سال مرتفع خواهد شد؟

آواکیان: اقدام اساسی برای رسیدن به صلح را توقف اقدامات خصمانه آذربایجان علیه ارمنستان و بازگشت به فرایند گفتگوهای صلح با هدف امضاء قرار داد صلح می دانیم.

رفتار طرف ارمنستانی در این زمینه بیش از پیش سازنده بوده و همواره پیشنهادات انعطاف پذیری برای حل مسائل ارائه کرده است. در عین حال باید صراحتاً تاکید کرد که در نتیجه یورش نیروهای نظامی آذربایجان درماه می 2021، نوامبر سال 2021 و سپتامبر سال 2022 تمامیت ارضی شناخته شده بین المللی ارمنستان مورد تعرض قرار گرفته که باید به حالت پیشین برگردانده شود.

لازم به ذکر است که در پایان نشست چهارجانبه چهارم نوامبر سال 2022 در شهر پراگ بیانیه ای صادر شده که در آن ارمنستان و آذربایجان بر تعهد خود نسبت به آیین نامه سازمان ملل و بیانیه 1991 آلماتی تاکید کرده اند. اسنادی که بر اساس آن ها هر دو کشور حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر را که پایه و اساس تشکیل کمیسیون هایی برای تهیه طرح تعیین خطوط مرزی و قرارداد صلح است به رسمیت می شناسند.

طرف ارمنستانی در عالی ترین سطح  خود بارها اعلام کرده که آماده و علاقمند است تا پایان سال قراداد صلح را امضا کند. مانده تا طرف آذربایجانی نیز در این ارتباط، از خود اراده سیاسی نشان دهد. امیدواریم با تلاش در راستای رسیدن به صلح واقعی بتوانیم به نتایج مثبتی دست پیدا کنیم.