توجه به دستورالعمل‌های وارده دربارۀ شب و روز اول این ماه می‌تواند راهگشای بهرۀ بیشتر مؤمنین از برکات این ماه باشد. عمده آدابی که دربارۀ شب اول ماه مبارک رمضان بر شمرده‌اند، توبه، دعا و استغفار به درگاه خداوند و خاص کردن اعمال و نیات برای اوست. در این راستا توسل به درگاه پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت مطهر ایشان، مسیری آسان برای عرض حاجت به آستان قدس الهی است. میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات ضمن اشاره به برخی آداب و اعمال ماه مبارک رمضان می‌نویسد: «در این ماه خداوند رهروان را با دعوت به میهمانى ماه رمضان گرامى داشته و این ماه ماه میهمانى خداست - و سپس فهمیدن معنى روزه و مناسبت آن با میهمانى خداست. آنگاه تلاش و کوشش براى به دست آوردن اخلاص در کردار و رفتارهایى است که مطابق با رضایت صاحبخانه است. ابتدا پاک کردن دل با توبۀ صادقانه و پاکیزه کردن مال با دادن خمس تا غذا، لباس، مکان و هر چیزى که روزه‌دار در آن دخل و تصرف مى‌کند پاک شود. همانگونه که در روایات آمده خداوند براى تطهیر مال دادن خمس را کافى دانسته است؛ بنابراین بهتر است خمس خود را در اول ماه حساب کرده و آن را بپردازد تا غذا و همه دخل و تصرفات او از حلال باشد.

این عالم بزرگوار تلاش در راستای شروع خوب سال را از دیگر لوازم روزه‌داران این ماه معرفی کرده، می‌نویسد «روایات زیادى داریم که: ماه رمضان، اول سال است و این که اگر این ماه سالم شد، تمام سال به سلامت خواهد ماند. انسان بیدار تأثیر کارهاى خود را در حالات و خواسته‌هایش دیده و به جهت اینکه ماه رمضان اول سال بوده و خیر و شرّ در آن مقدّر مى‌شود، مى‌داند که عمل او در این ماه تأثیر بزرگى در تمام جوانب زندگی‌اش دارد، به خصوص در رزق و اجل او، و توفیق انجام خیرات و عبادات و همین طور تأثیر اول این ماه را نسبت به بقیه این ماه مى‌داند. به همین جهت مراقبین، اهمیت زیادى به اعمالى که در این روز وارد شده، مى‌دادند. 

اما در کتب ادعیه دربارۀ اعمال شب اول گفته‌اند:
 1. وقتی هلال ماه رمضان را دید، دعای چهل و سوم صحیفه سجادیه و دعای امام صادق علیه‌السلام را بخواند؛ آن حضرت هنگامی که هلال ماه رمضان را می‌دید، به آن توجه می‌کرد و بعد رو به قبله می‌ایستاد و دست خود را برای دعا سوی خدا بلند می‌کرد و خطاب به هلال ماه می‌فرمود: رَبّی وَرَبُّک اللّهُ رَبُّ الْعالَمینَ اَللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ اَلْإِیمَانِ وَ اَلسَّلاَمَةِ وَ اَلْإِسْلاَمِ وَ اَلْمُسَارَعَةِ إِلَى مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَى اَللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِی شَهْرِنَا هَذَا وَ اُرْزُقْنَا خَیْرَهُ وَ عَوْنَهُ وَ اِصْرِفْ عَنَّا ضُرَّهُ وَ شَرَّهُ وَ بَلاَءَهُ وَ فِتْنَتَهُ؛ یعنی ای ماه، پروردگار من و تو، خدا پروردگار جهانیان است. خدایا ماه را بر ما نو کن به ایمنی و ایمان و تندرستی و اسلام و شتافتن به‌سوی آنچه دوست داری و خشنود می‌شوی. خدایا در این ماه به ما برکت بخش و خیر و کمکش را روزی ما کن و زیان و گزند و بلا و فتنه‌اش را از ما بگردان.
2ـ زیارت امام حسین علیه‌السلام تا گناهانش ریخته و ثواب حاجیان و اهل‌عمره آن سال را دریابد.
3ـ خواندن دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه
 4. غسل کردن: روایت شده هرکه در شب اول ماه رمضان غسل کند تا ماه رمضان آینده بدنش دچار خارش نشود.

میرزا جواد ملکی تبریزی توسل را از مهم‌ترین آداب سالک در شب اول ماه مبارک رمضان می‌داند و می‌نویسد «مهمترین کارى که سالک باید انجام دهد، این است که در شب اول ماه به یکى از معصومین که حامى و نگهبان آن شب است مراجعه، و با چهرۀ آبرومند و نورانى او نزد پروردگارش، به درگاه خدا روى آورد - زیرا چهرۀ تاریک و بى‌آبروى او شایستگى رو کردن به درگاه مقدس پروردگار بزرگ و زیبا را ندارد - و باید براى شفاعت کردن و پناه دادن، خیلى از او خواهش کرده و توسل کاملى به او پیدا کند و آن قدر به درگاه او تضرع و گریه و زارى کند تا او را پذیرفته و براى او وساطت کند و براى اینکه خداوند او را پذیرفته و او را موفق به انجام اعمالى که دوست دارد و خوشنودى او در آن است، بگرداند، به درگاه خداوند تضرع کند، زیرا او کریم است و کریم‌ها را رد نمى‌کند، به خصوص اولیائى که آنها را درهاى رحمت خود و علامت راهنمایى خلقش قرار داده و با کرامت خود تربیت و آنان را به پناه دادن پناهجویان امر کرده است.

دربارۀ آداب و اعمال روز اول، غسل کردن، صدقه دادن، دو رکعت نماز در رکعت اوّل حمد و اِنّا فَتَحْنا و در رکعت دوّم حَمْد و هر سوره که بخواهد،  بعد از طلوع فجر این دعای دیگر از امام صادق علیه‌السلام هنگام ورود به ماه رمضان را بخواند: «اَللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَینا صِیامَهُ وَاَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرآنَ هُدی لِلنّاسِ وَبَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ اَللّهُمَّ اَعِنّا عَلی صِیامِهِ وَتَقَبَّلْهُ مِنّا وَتَسَلَّمْهُ مِنّا وَسَلِّمْهُ لَنا فی یسْرٍ مِنَک وَعافِیةٍ اِنَّک عَلی کلِّ شَیءٍ قَدیرٌ؛ خدایا ماه رمضان آمد و تو واجب کرده‌ای بر ما روزه این ماه را و فرو فرستادی در آن قرآن را که راهنمای مردم است و حجت‌هایی از هدایت و تمیز حق و باطل است خدایا کمک بده ما را بر روزه آن و آن را از ما بپذیر و سالم بدار ما را در این ماه و از این ماه و آن را نیز برای ما سالم گردان در آسانی و تندرستی که براستی تو بر هر چیز قادری ای بخشاینده ی مهربان.»