علی رغم اینکه مشکلات اقتصادی کشور راه حل های زیادی داشته و دارد ولی «روحانی» بخاطر اینکه همواره منتظر و معطل همکاری خارجی‌ها بود، تقریبا هیچکدام از این راه حل‌ها را اجرایی نکرد. در پرونده «راه هست» می خواهیم درباره راه حل‌هایی توضیح دهیم که به تحریم و برجام و ... وابستگی مستقیمی ندارند، راه حل هایی که اگر مورد توجه دولت های یازدهم و دوازدهم قرار می گرفت، قطعا وضعیت معیشت مردم به مراتب بهتر از وضعیت فعلی بود. در قسمت قبلی این پرونده، به بررسی راهکارهای کاهش مشکلات بخش های مسکن و اشتغال و مالیات پرداختیم و در این قسمت به بررسی راهکارهای کاهش مشکلات بخش تورم و بانک می‌پردازیم:
*خلق پول بی ضابطه بانکها، عامل مهم ایجاد تورم در ایران
این تصور در بین مردم وجود دارد که بانکها همان پولهایی که مردم به آنها سپرده اند، دوباره به مردم، وام می دهند. اما واقعیت این است که بانکها هیچ نیازی به جمع کردن این پولهای خُرد ندارند و مدتهاست که با فشار دادن دکمه کیبورد در یک لحظه، پول خلق کرده و به حساب وام گیرنده واریز می کنند.
اما این فرآیند چه ایرادی دارد؟ بانک ها به صورت بی رویه و البته روزانه، مقدار زیادی پول بدون پشتوانه خلق می کنند و موجب می شوند که حجم نقدینگی کشور به صورت مداوم بالا رود. در واقع، دلیل اصلی افزایش سالانه 25 درصدی حجم نقدینگی در ایران که در مقایسه با سایر کشورها، رقم بالایی محسوب می شود، همین خلق پول بانک‌هاست. مهمترین زیان ناشی از این اقدام بانک ها، افزایش تورم است. در واقع، همین خلق پول بی ضابطه بانک هاست که موجب شده است رشد نقدینگی ایران همواره خیلی جلوتر از رشد اقتصادی باشد و غول تورم ایجاد شود.
یکی از مهمترین دلایل، خلق پول بی ضابطه بانک ها، بالا بودن بهره سپرده های بانکی در ایران است که چند برابر کشورهای دیگر دنیاست. بانک ها برای پرداخت این سود، دوباره خلق پول می کنند یعنی هر روز وضعیت نقدینگی در کشور بدتر و بدتر می شود.
تنها راه اصلاح این وضعیت و جلوگیری از ایجاد تورم بخاطر مجوز داده شده به بانک ها برای خلق پول، نظارت جدی بر نظام بانکی است. برای تحقق این نظارت ضرورت دارد:
الف- یک نهاد مستقل نظارتی در کنار بانک مرکزی روی سیستم بانکی نظارت کند. این موضوع یکی از تجربیات موفق کشورهای توسعه یافته برای کنترل رشد نقدینگی توسط بانک هاست.
ب- سامانه‌های نظارتی بانکی توسعه یابد تا تخلفات بانک ها در این زمینه به سرعت شناسایی شود. البته اقداماتی در این زمینه در دست اقدام است ولی به کندی پیش می رود.
*چگونه می توان حجم خلق نقدینگی توسط نظام بانکی را کنترل کرد؟
سه اقدام اصلی برای کنترل حجم خلق نقدینگی توسط نظام بانکی عبارتست از:
الف- کنترل اعطای تسهیلات: بخش قابل توجهی از خلق بی‌ضابطه نقدینگی توسط شبکه بانکی، اعطای تسهیلاتی کلان و به مراتب فراتر از حد اعتباری اشخاص به افراد مرتبط و دارای روابط پنهان با سهام‌داران است. برای مبارزه با این مدل از فساد، ضرورت دارد سامانه‌ای متمرکز برای اعطای تسهیلات در بانک مرکزی وجود داشته باشد به نحوی که تمامی فرآیند اعطای تسهیلات از ثبت درخواست و اعتبارسنجی تا اعطای آن افراد و بازپرداخت اقساط از طریق این سامانه انجام شود. در این صورت، می‌توان به صورت متمرکز از اعطای تسهیلات فراتر از حداعتباری اشخاص جلوگیری نمود.
ب- استفاده از مولفه‌های فعالیت اقتصادی مولد در اعتبارسنجی اشخاص: برای کاهش انحراف تسهیلات اعطایی به سمت بازارهای غیرمولد نظیر سکه و دلار و نیز افزایش احتمال بازگشت تسهیلات، ضروری است مولفه‌هایی که نشانگر فعالیت اقتصادی مولد اشخاص است در اعتبارسنجی آنها مدنظر قرار گیرد.
ج- تفکیک سپرده‌های با کارکرد جاری و با کارکرد سرمایه‌گذاری: پس از رشد قابل توجه میزان نقدینگی در جامعه و بروز یک شوک در اقتصاد، سیگنال‌های حرکت اقتصاد به رونق و به تبع آن ایجاد تورم در جامعه تولید می‌شود. در این شرایط سپرده‌هایی به صورت سرمایه‌گذاری انباشت شده بود، بدون کمترین هزینه و با سهولت تبدیل به سپرده جاری شده، در بازارهای دارایی و معاملات سکه، دلار و مسکن حضور پیدا می‌کنند و پس از اتمام التهابات دوره رونق و ورود اقتصاد به شرایط رکود، این نقدینگی مجددا وارد سپرده‌های سرمایه‌گذاری شده، تا مدتی آرام گرفته و شروع به رشد می‌نماید تا این چرخه مجددا تکرار شود. در این ساختار که عمده سپرده‌ها مشمول دریافت سود بانکی هستند و نیز حرکت نقدینگی بین حساب‌های سپرده و جاری به سهولت قابل انجام است، این شرایط رونق و رکودی نیز همچنان استمرار خواهد داشت. برای اصلاح این وضعیت، باید مرز میان سپرده‌های جاری و سرمایه‌گذاری شفاف گردد و حرکت نقدینگی بین این دو سپرده پرهزینه شود تا تلاطمات جریان نقدینگی در دوران‌های رونق و رکود تعدیل شود.