هفت صبح: اقامتگاه‌های بدون هویت هر شب صدها نفر را در دل محله‌های آرام جا می‌دهند.

در لایه‌های زیرین جامعه امروز تهران، پدیده‌ای به ظاهر ساده اما عمیقاً پیچیده خودنمایی می‌کند، بازار داغ اجاره‌ خانه‌های یک‌روزه و ساعتی! اهمیت این مسئله فقط تامین محل اقامت برای مسافران گذری نیست، بلکه وجود صحنه‌ای‌ست چند وجهی که در آن، درمان و تفریح، سوداگری و سوءاستفاده، نیاز واقعی و کنجکاوی پنهان، همگی در هم می‌آمیزند.

خانه‌ای برای طیف‌های مختلف

در یک سوی این طیف، خانواده‌هایی هستند که از دیار دور برای درمان و یا عمل جراحی عزیزانشان در بیمارستان‌های تهران آمده‌اند و در این خانه‌های غیر رسمی اقامت می‌یابند و اغلب در اتاقی مبله و ناامن، شب را به صبح می‌رسانند و در سوی دیگر، افرادی قرار دارند که با پرداخت میلیون‌ها تومان برای هر شب، در سوئیت‌های اختصاصی گوشه و کنار شهر و حتی در ویلاهای لوکس شمال شهر به دنبال فرار از قیدوبندهای روزمره زندگی هستند. فضاهای غیرقابل ردیابی‌ که تنها با یک کارت شناسایی و پول در اختیار هرکس قرار می‌گیرد، بدون آنکه مناسبات و محرمات بین آدم‌ها کمترین اهمیتی برای کاسبان این بازار داشته باشد.

این گزارش، حاصل واکاوی میدانی، گفت‌وگو با اقشار مختلف، از مالکان و دلالان گرفته تا مستاجران و کارشناسان و تحلیل داده‌های پراکنده است. ما در این مسیر، به دنبال پاسخ به چند پرسش کلیدی بودیم، انگیزه‌های مالی پشت این بازار داغ چیست؟ اغلب چه کسانی پشت این درهای بسته زندگی‌ موقت را سپری می‌کنند؟ و اینکه این پدیده چه آثار و تبعات نامرئی اما ماندگاری بر بافت اجتماعی، اقتصادی و امنیتی محله‌های تهران می‌گذارد؟ 

شبکه پیچیده اجاره‌های کوتاه مدت بدون ردیابی

به گفته کارشناسان، بازار اجاره‌های کوتاه‌مدت خانه در تهران، شبکه‌ای پیچیده و غیرمتمرکز است که عمدتا در حاشیه قوانین رسمی و خارج از نظارت نهادهای دولتی فعالیت می‌کند. در قلب این ماجرا، دلالان حرفه‌ای قرار دارند که با تهیه بانک اطلاعات این خانه‌ها و ایجاد شبکه‌ای از واحدهای مسکونی در نقاط مختلف شهر، به بازیگران اصلی این نمایش تلخ تبدیل شده‌اند.

این گزارش زمانی رنگ واقعیت به خود می‌گیرد که از زبان کسانی شنیده شود که در این میدان حاضرند. مدیر یک بنگاه معاملات ملکی با سابقه ۱۵ ساله در منطقه‌ای در شمال تهران، که خود نیز به صورت محدود واحدهایی را برای اجاره کوتاه‌مدت مدیریت می‌کند، از منظری دیگر به این پدیده نگاه می‌کند:«من این بازار را خیلی خوب می‌شناسم.

اول فقط چند آپارتمان لوکس برای مهمانی‌های خاص بود، اما حالا  فرقی نمی‌کند، همه جور مشتری داریم! مالکان می‌گویند اجاره بلندمدت دردسر زیادی دارد، مستاجر یک‌ماه اجاره ندهد، یک سال طول می‌کشد تا بتوانید او را بیرون کنید، اما با اجاره ساعتی، پول نقد و بی‌دردسر دریافت می‌شود، به نظر شما منطقی نیست؟»

نباید فراموش کرد، بازار داغ خانه‌های اجاره‌ای یک شبه و حتی ساعتی، ضمن ایجاد انگیزه‌ای قوی برای تبدیل هرچه بیشتر واحدهای مسکونی به هتل‌های یک شبه، به طور مستقیم بر افزایش کاذب  قیمت خرید و اجاره‌ بلندمدت در محله‌های هدف دامن می‌زند و از سوی دیگر بافت مسکونی شهر را دستخوش تغییرات ناسالم می‌کند که تبعات اجتماعی فراوانی درپی دارد.

چه کسانی در صف اجاره کوتاه مدت خانه‌ها هستند؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازار‌خانه‌های اجاره‌ای کوتاه‌مدت، چندمنظوره عمل می‌کند و مخاطبان آن از اقشار و با انگیزه‌های کاملا متفاوت تشکیل شده‌است. سید ستار مهدوی، کارشناس باسابقه حوزه املاک در گفت‌وگو با هفت‌صبح می‌گوید:« بخشی از متقاضیان این‌طور خانه‌ها، مسافران کاری یک‌روزه تهرانند و اغلب شامل کارمندان شرکت‌ها، بازرگانان، مهندسان و مشاوران پروژه و شرکت‌کنندگان درجشنواره‌ها و یا آزمون دوره‌های آموزشی هستند که به اجبار راهی پایتخت می‌شوند.

برای آنان، هزینه اقامت در هتل‌ها و مسافرخانه‌های شهر، گران و مقرون به صرفه نیست، بنابراین از قبل از طریق دنیای مجازی یک خانه و یا سوئیت برای اقامت یک‌روزه‌شان رزرو می‌کنند.  البته این افراد معمولا به دلیل فقدان قرارداد اجاره و پرداخت‌های نقدی بدون ‌رسید، مدت کوتاه اقامت را در فضایی مملو از ترس و نگرانی به سر می‌برند.» 

اجاره برای جشن‌های خصوصی

به گفته این کارشناس، بخش دیگری از متقاضیان این خانه‌ها، متعلق به قشری است که به دنبال فضایی خصوصی و مجهز برای برگزاری دورهمی‌های دوستانه، جشن‌های تولد، یا مهمانی‌هایی موسوم به استخرپارتی و ... هستند. وی می‌افزاید: «واحدهای مجهز به امکاناتی مانند باربیکیو، جکوزی، سینمای خانگی و استخر خصوصی که بیشتر در مناطق شمالی تهران دیده می‌شوند و بسیار پردرآمد هستند، گاهی قیمت اجاره هر واحد از آنها برای یک شبانه روز، از هر ساعت سه میلیون تومان و بیشتر بسته به امکانات رفاهی آن محاسبه می‌شود. این درحالی است که اجاره یک ساعته خانه‌ای 30 متری در نواب، فقط چیزی حدود 60 هزار تومان است!»‌

 آنها که چاره‌ای ندارند

سومین گروهی که مهدوی به آن اشاره می‌کند افرادی‌اند که داستانشان با دیگران فرق اساسی دارد و می‌توان گفت که انسانی‌ترین بخش این بازارند. خانواده‌های بیماران شهرستانی که برای انجام نوبت عمل جراحی و درمان عزیزان خود در بیمارستان‌های تخصصی پایتخت، نیاز به اقامت از یک‌روزه تا چندروزه دارند. برای این افراد، هزینه‌های گزاف هتل‌ها غیرقابل تحمل است و گزینه‌ای جز پناه بردن به این اتاق‌های موقت ندارند.

شبکه‌ای سازمان یافته برای اجاره خانه خالی

و اما تیره‌ترین و خطرناک‌ترین بخش این بازار بی‌ضابطه  که این کارشناس معرفی می‌کند شبکه‌های سازمان‌یافته‌ای است که از این فضاها برای مقاصد پلید و مجرمانه مثل باند فساد اخلاقی استفاده می‌کنند. گردانندگان این شبکه‌ها با استفاده از پیچیدگی و ناشناس بودن این بازار، واحدهای مسکونی را به پاتوق‌هایی امن برای فعالیت‌های دلخواه خود تبدیل می‌‌کنند. اغلب این افراد با دلالان و واسطه‌هایی همکاری می‌کنند که به حریم خصوصی مطلق و عدم ثبت هویت مشتریان خود متعهد هستند. کارشناسان این روی بازار را تهدیدی خطرناک‌تر و جدی‌تر برای امنیت عمومی و اجتماعی می‌دانند و بر نظارت و ساماندهی آن تاکید دارند.

بدون رد، بدون نشان

بررسی میدانی و اطلاعات دریافتی از مردم و فعالان بازار مجازی اجاره این خانه‌ها، به خوبی نشان می‌دهد که کارشان حرفه‌ای و بدون گذاشتن هر رد و نشانی برای پیگیری است. برای نمونه گردانندگان این شبکه‌ها به جای تمرکز بر اجاره کوتاه مدت یک یا دو واحد، از چندین واحد مسکونی در مناطق مختلف و حتی غیرهمجوار شهر استفاده می‌کنند. این استراتژی، هم امکان جابه‌جایی سریع و کاهش ریسک شناسایی را برایشان فراهم می‌آورد و هم ردیابی و پیگیری پلیس را با ایجاد مسیرهای گمراه‌کننده، به شدت دشوار و زمان‌بر می‌سازد. 

درجست‌وجوی نوع فعالیت این گروه‌ها مشخص می‌شود که آنان به‌طور گسترده از ابزارهای ارتباطی رمزگذاری‌شده مانند اپلیکیشن‌های پیام‌رسان خارجی برای گپ و هماهنگی استفاده می‌کنند. همچنین، نصب دوربین‌های مداربسته مخفی در نقاط حساس برای اطلاع از حضور افراد ناشناس یا ماموران، از دیگر تمهیدات امنیتی آنان است، اینها نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت آنان در این زمینه است.

 خانه‌های خصوصی برای روابط خصوصی فردی

و آخرین گروه از متقاضیان بازار، افرادی هستند که به دنبال فضایی کاملا خصوصی برای روابطی هستند که خارج از چارچوب‌های پذیرفته‌شده اجتماعی قرار می‌گیرد. این گروه نیز به نوبه خود مشتریان پروپاقرص بازاریابان و متصدیان این خانه‌ها هستند که حریم خصوصی مطلق را برایشان تضمین می‌کنند.

تبلیغات آنان در شبکه‌های مجازی و سایت‌ها و کانال‌های تبلیغاتی داخلی فراوان است. این افراد معمولا برای اجاره دادن این خانه‌ها و جذب مشتریان از کدها، کلیدواژه‌ها و یا عبارت‌های خاصی مانند ویلای دنج و خلوت برای استراحت تک‌نفره یا دونفره، خانه‌های مجردی، آپارتمان کاملا محفوظ یا مکان مناسب برای خلوت شخصی استفاده می‌‌کنند.

جای نگران کننده برای این گروه، امکان بالای سوءاستفاده گردانندگان این بازار از آنان است. در واقع ماهیت غیرقانونی و مخفیانه این روابط، افراد حاضر در آن را به شدت در معرض سوءاستفاده و بزه قرار می‌دهد. مهم‌ترین تهدید، اخاذی و باج‌گیری است. مواردی وجود دارد که در آن، یکی از طرفین یا حتی شخص سومی مانند دلال یا مالک با ضبط تصاویر دوربین مداربسته یا صداهای خصوصی آنان، اقدام به اخاذی مالی کرده است. این در حالی است که بسیاری از قربانیان این ماجرا به دلیل ترس از افشاگری، حاضر به شکایت رسمی نیستند. 

خلأهای قانونی در بازار خانه‌های اجاره‌ای کوتاه مدت

سعید محمدی، حقوقدان می‌گوید: «آنچه در بازار خانه‌های اجاره‌ای یک‌روزه و ساعتی می‌گذرد، نمونه‌ای از وجود خلأ قانونی است. سیستم ما برای روابط اجاره‌ای با اقامت بسیار کوتاه‌مدت، هیچ پیش‌بینی‌ای نکرده است. این کمبود، بستر بروز ناهنجاری و آسیب را فراهم کرده است.» 

وی ادامه می‌دهد:«قراردادهای اجاره‌ متعارف بلندمدت تحت شمول قانون روابط موجر و مستاجر هستند که تکالیف و حقوق روشنی برای طرفین تعریف می‌کند. اما در اجاره‌ ساعتی، قراردادی وجود ندارد و اگر اختلافی پیش بیاید هیچ مرجعی به طور شفاف مسئول رسیدگی نیست. مستاجر روزانه و ساعتی، هیچ حق و حقوقی ندارد. مالک می‌تواند او را ناگهانی اخراج کند، ودیعه و مدارک را بدون دلیل بازنگرداند، یا حتی حریم خصوصی‌اش را نقض کند.» 

 قرارداد اجاره خانه می‌تواند یک‌روزه باشد اما ...

عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری نیز در این زمینه به «هفت صبح» می‌گوید: بر اساس ماده 468 قانون مدنی، مدت اجاره می‌تواند ازیک روز، یک‌هفته، یک‌سال و بیشتر باشد، منتها در هر حال و نحوی بایستی مدت اجاره مشخص و معلوم باشد. مثلا نمی‌شود بنویسند از این تاریخ تا هرزمانی که مستاجر و یا موجر خواست، این نوع قرارداد اگر نوشته شود باطل است. همان‌طور که عرض کردم باید مدت و زمان حتما مشخص باشد چه روزی، از چه تاریخی تا کی ادامه دارد و با چه مبلغی، ولو اجاره برای یک‌روز باشد شرایط کلی قراردادها باید برآن حاکم باشد.

عرضم این است که به هرحال اجاره دادن خانه برای یک‌روز هم صحیح است و باید قرارداد نوشته شود و البته به صورت شفاهی هم قبول است، اما قطعا قرارداد به صورت شفاهی ممکن است که برای موجر اشکالاتی به وجود بیاورد، مثلا مستاجر نخواهد آنجا را تخلیه کند.

اما استفاده غیر‌معقول از این خانه‌های اجاره‌ای برای ارتباط نامشروع باعث نمی‌شود که آن قرارداد باطل شود، چراکه این قضیه ممکن است در جای دیگر هم اتفاق بیفتد و صرف اینکه حالا یک آپارتمان را برای یک روز اجاره می‌دهند شرعا و قانونا درست نیست، این موضوع کاملا مردود است و قرارداد برای یک‌روز، دوروز و ... باید مشخص باشد، مبلغ مشخص باشد، طرفین مشخص باشند، مستاجر اهلیت دارا شدن منافع را دارا باشد. البته اگر مشکلی هم برای این افراد پیش بیاید می‌توانند با مدارک و ادله و شهادت شهود رابطه استیجاری را ثابت کنند.