مقایسه تخصصی تفاوت عمل فمتولیزیک و فمتو اسمایل؛ کدام روش ارجح است؟

تفاوت عمل فمتولیزیک و فمتو اسمایل در نحوه دسترسی جراح به لایه استرومای قرنیه و نوع لیزر مورد استفاده جهت اصلاح عیوب انکساری نهفته است. اگرچه هر دو تکنیک در زمره پیشرفته‌ترین جراحی‌های ایمن برای حذف عینک قرار دارند، اما تمایز در ایجاد "فلپ" در فمتولیزیک و تخلیه "لنتیکول" در فمتواسمایل، پیامدهای بالینی متفاوتی در سرعت بهبود، خشکی چشم و مقاومت قرنیه ایجاد می‌کند. در این مقاله جامع، به بررسی دقیق مکانیسم جراحی، میزان تهاجم، کیفیت دید نهایی، ریسک عوارض و اندیکاسیون‌های درمانی هر روش خواهیم پرداخت تا مبنایی علمی برای تصمیم‌گیری فراهم گردد.

۱. مکانیسم عمل و تفاوت‌های تکنیکال (فلپ در مقابل لنتیکول)

تفاوت بنیادین میان این دو روش در استراتژی جراحی برای تغییر انحنای قرنیه است. شناخت این مکانیسم، پایه درک سایر تفاوت‌هاست.

فمتولیزیک (Femto-LASIK): روش دو مرحله‌ای

این روش ترکیبی از دو نوع لیزر متفاوت است:

1. ایجاد فلپ: ابتدا با استفاده از لیزر فمتوسکند، یک برش دایره‌ای و لولایی (Flap) با ضخامت دقیق ۹۰ تا ۱۱۰ میکرون در سطح قرنیه ایجاد می‌شود.
2. ابلیشن (Ablation): جراح فلپ را کنار زده و لیزر اگزایمر (Excimer) مستقیماً به بستر استروما تابیده می‌شود تا با تراش بافت، عیب انکساری اصلاح شود. در نهایت فلپ به جای خود بازگردانده می‌شود.

فمتواسمایل (Femto-SMILE): روش تک مرحله‌ای

این تکنیک که مخفف Small Incision Lenticule Extraction است، کم‌تهاجمی‌تر بوده و تنها از یک لیزر استفاده می‌کند:

1. ایجاد لنتیکول: لیزر فمتوسکند بدون آسیب به سطح قرنیه، از بافت داخلی استروما یک دیسک بسیار نازک عدسی‌شکل (Lenticule) را برش می‌دهد.
2. خروج لنتیکول: لنتیکول از طریق یک برش بسیار کوچک (Incison) خارج می‌شود که منجر به تغییر شکل قرنیه و اصلاح دید می‌گردد. در این روش هیچ فلپی ساخته نمی‌شود.

۲. مقایسه میزان تهاجم و ابعاد برش قرنیه

یکی از پارامترهای حیاتی در جراحی‌های چشم، میزان دستکاری بافت و طول برش است که تأثیر مستقیمی بر پاسخ‌های التهابی و بیومکانیکی دارد.

• فمتواسمایل (SMILE): طول برش در این عمل بین ۲ تا ۴ میلی‌متر است. این برش کوچک باعث می‌شود ساختار فوقانی قرنیه دست‌نخورده باقی بماند. به همین دلیل، اسمایل به عنوان کم‌تهاجمی‌ترین روش لیزری اصلاح دید شناخته می‌شود.
• فمتولیزیک (LASIK): برای ایجاد فلپ، برشی محیطی به طول تقریبی ۲۰ میلی‌متر نیاز است. این برش وسیع‌تر، فیبرهای کلاژن بیشتری را در سطح قرنیه قطع می‌کند.

۳. پایداری بیومکانیکی و ایمنی در برابر تروما

امنیت طولانی‌مدت قرنیه پس از عمل، به ویژه برای افرادی که در معرض ضربه هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی دقیق سبک زندگی بیمار و میزان ریسک‌پذیری شغل او، نکته‌ای است که بهترین فوق تخصص چشم در مشهد یا سایر مراکز پیشرفته چشم‌پزشکی در جلسات مشاوره پیش از عمل به آن توجه ویژه‌ای دارد تا از بروز عوارض ناشی از ضربه جلوگیری شود.

مزیت بیومکانیکی فمتواسمایل

در تکنیک اسمایل، به دلیل عدم وجود فلپ، یکپارچگی ساختاری سطح قدامی قرنیه بهتر حفظ می‌شود. فقدان فلپ به این معناست که خطر جابجایی (Dislocation) یا کنده شدن لایه قرنیه در اثر ضربات فیزیکی وجود ندارد. این ویژگی، فمتواسمایل را به گزینه‌ای ایده‌آل برای گروه‌های زیر تبدیل می‌کند:

• ورزشکاران حرفه‌ای (بوکسورها، رزمی‌کاران).
• نیروهای نظامی و انتظامی.
• مشاغل با ریسک ترومای چشمی بالا.

ملاحظات ایمنی در فمتولیزیک

اگرچه فمتولیزیک بسیار ایمن است، اما فلپ ایجاد شده هرگز با قدرت ۱۰۰ درصد اولیه به بستر خود نمی‌چسبد. بنابراین، احتمال جابجایی فلپ حتی سال‌ها پس از عمل در صورت برخورد ضربه شدید وجود دارد.

۴. خشکی چشم و وضعیت اعصاب قرنیه

سندرم خشکی چشم (Dry Eye Disease) شایع‌ترین شکایت پس از اعمال انکساری است که ناشی از قطع موقت اعصاب حسی قرنیه می‌باشد.

• کاهش ریسک در اسمایل: برش کوچک ۲ تا ۴ میلی‌متری در اسمایل، کمترین آسیب را به شبکه اعصاب زیربافتی قرنیه وارد می‌کند. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که حساسیت قرنیه در بیماران اسمایل سریع‌تر بازمی‌گردد و نمرات OSDI (شاخص بیماری سطح چشم) در ماه‌های اول پس از عمل به طور معنی‌داری بهتر از فمتولیزیک است.
• وضعیت در فمتولیزیک: ایجاد برش وسیع فلپ منجر به قطع تعداد بیشتری از اعصاب قرنیه می‌شود که می‌تواند خشکی چشم را تشدید کند. هرچند این عارضه معمولاً موقتی است و با قطره‌های اشک مصنوعی مدیریت می‌شود، اما ریسک آن در فمتولیزیک بالاتر است.

۵. سرعت بازیابی بینایی و کیفیت دید (روز و شب)

تجربه بیمار از سرعت بهبود و کیفیت دید نهایی در دو روش متفاوت است.

سرعت بازگشت دید (Visual Recovery)

• فمتولیزیک: اغلب "اثر آنی" دارد (Wow Effect). بیماران معمولاً ظرف ۲۴ ساعت پس از عمل دید کامل و شفاف خود را باز می‌یابند.
• فمتواسمایل: روند بهبود کمی آهسته‌تر است. اگرچه دید فرد فردای عمل خوب است، اما رسیدن به شفافیت نهایی و تثبیت کامل دید ممکن است بین یک تا چند هفته زمان ببرد.

کیفیت دید در شب (HOAs)

انحرافات نوری مرتبه بالا (High Order Aberrations) عواملی هستند که باعث پخش نور (Glare) و هاله بینی (Halo) در شب می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که تکنیک اسمایل القای HOAs کمتری نسبت به فمتولیزیک دارد. این امر منجر به کیفیت اپتیکی بهتر و کاهش مشکلات دید در شب در بیماران اسمایل می‌شود.

۶. دامنه درمانی و محدودیت‌های انکساری

همه بیماران کاندیدای مناسبی برای هر دو عمل نیستند. جدول زیر محدودیت‌های هر روش را نشان می‌دهد:

نکته مهم: فمتواسمایل در حال حاضر برای درمان دوربینی (Hyperopia) به صورت گسترده استفاده نمی‌شود و فمتولیزیک در این زمینه برتری مطلق دارد.

۷. جمع‌بندی مقایسه‌ای (جدول خلاصه)

برای درک سریع تفاوت‌ها، جدول زیر بر اساس شواهد علمی و بالینی تدوین شده است:

نتیجه‌گیری نهایی: کدام روش برای شما مناسب‌تر است؟

انتخاب میان "تفاوت عمل فمتولیزیک و فمتو اسمایل" نباید تنها بر اساس تکنولوژی جدیدتر صورت گیرد، بلکه باید منطبق بر شرایط فیزیولوژیک چشم و سبک زندگی بیمار باشد.

1. فمتواسمایل (SMILE) را انتخاب کنید اگر:

• به خشکی چشم مبتلا هستید یا مستعد آن می‌باشید.
• ورزشکار هستید یا شغلی دارید که احتمال ضربه به چشم در آن وجود دارد.
• ضخامت قرنیه شما در مرز استاندارد قرار دارد و نیاز به حفظ استحکام بیشتر است.

1. فمتولیزیک (Femto-LASIK) را انتخاب کنید اگر:

• دچار دوربینی (Hyperopia) هستید.
• نیاز به بازگشت دید فوری (فردای روز عمل) دارید.
• نمره چشم شما بسیار پیچیده است و نیاز به درمان‌های سفارشی (Custom/Wavefront) دارید.

تشخیص نهایی و قطعی تنها پس از معاینات دقیق قرنیه (پنتاکم/ارب‌اسکن) امکان‌پذیر است. توصیه می‌شود جهت اطمینان از نتیجه عمل و بررسی دقیق ضخامت قرنیه، حتماً با بهترین فوق تخصص حذف عینک در مشهد مشورت نمایید تا بر اساس تجربه و مهارت جراح، مناسب‌ترین روش برای چشمان شما انتخاب شود.