۱۶ آذر ۱۳۳۲ نقطه عطفی در تاریخ ایران است دورانی که دانشجویان این مرز و بوم با شجاعت و بصیرتی مثال زدنی، در دوره خفقان رژیم ستم‌شاهی نسبت به دخالت‌های آمریکا و انگلیس در امور داخلی ایران و کودتای ننگین مرداد ۱۳۳۲ فریاد استقلال‌ کشیدند و خواهان اجرای عدالت شدند.

امروز نیز به واسطه پیچیدگی‌های اجتماعی، چالش‌های جمعی و دشمنی آشکار قدرت‌های استکباری که در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه با ترور دانشمندان، فرماندهان، زنان، کودکان و ماهیت خبیث خود را نشان دادند، مسئولیت پذیری دانشجویان در قبال جامعه یک ضرورت انکار ناپذیر است.

هدف دانشجوی مسئولیت پذیر از حضور در بستر دانشگاه تنها پیشرفت شخصی نیست بلکه به عنوان عضوی اثرگذار در بستر جامعه به دنبال آن است که دانش خود را در جهت شناسایی، تحلیل و مشارکت در حل معضلات جامعه به کار گیرد.

مسئولیت‌پذیری دانشجو تکلیفی یک سویه نیست بلکه به واسطه ایجاد حس مفید بودن و به کارگیری آموزش‌های نظری در میدان عمل سنگ بنای شکل‌گیری هویتی متعهد برای پذیرش نقش‌های تخصصی و مدیریتی برای ساختن آینده‌ای پویاتر در جامعه است.

به مناسبت ۱۶ آذر روز دانشجو و در راستای تبیین «نقش دانشگاه به مثابه کارگاه تربیت شهروند مسئول» با محمد موسی‌زاده هیأت علمی گروه مهندسی صنایع و معاون دانشجویی-فرهنگی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران به گفت‌وگو پرداختیم. در ادامه متن این مصاحبه را می‌خوانیم:

ایسنا: به نظر شما مهم‌ترین مؤلفه‌های «شهروند مسئول» چیست و دانشگاه‌ها تا چه اندازه توانسته‌اند این مؤلفه‌ها را در دانشجویان تقویت کنند؟

شهروند مسئول کسی است که بتواند در جمع زندگی کند و در عین حال تصمیم‌های فردی آگاهانه بگیرد. یعنی در برابر محیط اجتماعی خود منفعل نباشد، بلکه نقش فعال و اثرگذار داشته باشد. دانشگاه، به‌ویژه در تجربه زیست دانشجویی، بستر بسیار مهمی برای تمرین این مؤلفه‌هاست.

زندگی در خوابگاه، فعالیت در انجمن‌های علمی و کانون‌های ادبی-فرهنگی، حضور در تشکل‌های سیاسی و به‌طور خاص مشارکت در شورای صنفی دانشجویان، به نوعی یک «شبیه‌سازی زندگی شهروندی» است؛ محیطی که در آن دانشجو یاد می‌گیرد پیرامون خود را رصد کند، مطالبه‌گری صحیح داشته باشد، برای رفع نیازهای خود در فضای منطقی و اخلاقی و در عین حال صمیمی گفت‌وگو کند، در پیگیری مطالبات منافع جمعی را ببیند و در مجموع برای حل مسائل پیرامونش نقش فعال ایفا کند.

یقیناً می‌توان گفت دانشگاه‌ها ظرفیت‌های مناسبی برای تقویت این مؤلفه‌ها فراهم کرده‌اند، اما میزان بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است و گاه نیازمند برنامه‌ریزی و حمایت بیشتری است.

ایسنا: دانشگاه چگونه می‌تواند فراتر از کلاس درس، در قالب فعالیت‌های فرهنگی، انجمن‌ها و تجربه‌های میدانی، مهارت‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در دانشجویان پرورش دهد؟

تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیش از هر چیز در تجربه زیسته دانشجو رخ می‌دهد، نه صرفاً در آموزش نظری. دقیقاً همان سازوکارهایی که در پاسخ نخست مطرح شد. از خوابگاه تا انجمن‌ها، از تشکل‌های دانشجویی تا شورای صنفی میدانی واقعی برای تجربه مسئولیت‌پذیری، مشارکت، گفت‌وگو، مدیریت اختلاف‌ها و حل مسائل جمعی است. دانشگاه هر زمان این فضاها را تقویت کند، به همان اندازه در تربیت شهروند مسئول و مشارکت‌جو موفق‌تر عمل خواهد کرد.

ایسنا: چه چالش‌هایی باعث می‌شود نقش تربیتی دانشگاه‌ها در حوزه شهروندپروری کمرنگ شود و برای رفع این چالش‌ها چه اقدام‌هایی ضروری است؟

یکی از جدی‌ترین چالش‌های دانشگاه‌ها در حوزه شهروندپروری، کاهش انگیزه دانشجویان برای مشارکت در فعالیت‌های جمعی است. بخشی از دانشجویان دانشگاه را صرفاً فضایی برای تحصیل می‌بینند و احساس نمی‌کنند وظیفه‌ای در قبال جامعه دانشگاهی یا بهبود شرایط آن دارند؛ حتی برخی به‌صراحت می‌گویند: مگر دانشگاه خانواده یا کشور من است که بخواهم بیش از درس خواندن برایش وقت بگذارم یا منفعتی برای دیگران ایجاد کنم؟ اگرچه این نگاه غالب نیست، اما می‌تواند با گذر زمان به جریان اصلی تبدیل شود و نقش تربیتی دانشگاه را تضعیف کند.

برای مقابله با این روند، دانشگاه‌ها باید ارزش مشارکت دانشجویی را به‌صورت عملی و ملموس نشان دهند. یکی از روش‌های مؤثر، فعال‌سازی سازوکارهایی شبیه «نظام پیشنهادات» در سازمان‌هاست که به دانشجو امکان می‌دهد ایده خود را مطرح کند و نتیجه اثرگذاری آن را در عمل ببیند. توسعه بسترهای مشارکت جمعی مبتنی بر «جمع‌سپاری (Crowdsourcing)»، که از مؤلفه‌های نوآوری باز (Open Innovation) محسوب می‌شود، نیز می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری و مالکیت اجتماعی را در دانشجویان تقویت کند.

این رویکردها با ارزش‌های فرهنگی ما نیز سازگار است؛ همان‌گونه که در تعالیم دینی بر این اصل تأکید شده که «یَدُاللهِ مَعَ الجَماعَه» و قدرت و برکت در عمل جمعی معنا پیدا می‌کند.

ایسنا: وظیفه اساتید و مدیریت دانشگاه در الگوسازی رفتار مسئولانه برای دانشجویان چیست؟

اساتید نقش بی‌بدیلی در ایجاد نُرم رفتار مسئولانه دارند. بسیاری از اساتید با بیان تجربه‌های زیسته دوران دانشجویی خود به‌ویژه فعالیت‌های فرهنگی، صنفی یا اجتماعی می‌توانند ارزش مشارکت را برای نسل امروز قابل لمس کنند و به نوعی آن را به یک معیار رفتاری تبدیل کنند.

اساتیدی که دانشگاه را صرفاً محل تدریس و تکمیل موظفی آموزشی نمی‌بینند، بلکه آن را مجموعه‌ای برای تربیت نسل آینده می‌دانند، بیشترین تأثیر را در ترویج این نوع رفتارها دارند. خوشبختانه چنین اساتیدی کم نیستند و نمونه‌های موفق فراوانی در دانشگاه‌های کشور می‌توان یافت.

ایسنا: با توجه به تحولات اجتماعی امروز، دانشگاه‌ها باید چه مهارت‌ها و نگرش‌های تازه‌ای را در سبد آموزش خود بگنجانند تا دانشجوی امروز به شهروند فعال، مشارکت‌جو و اثرگذار تبدیل شود؟

حل بخش قابل توجهی از مسائل کشور در گرو بهره‌گیری مؤثر از ظرفیت انسانی نخبه و خلاق است و دانشگاه‌ها معدن اصلی چنین ظرفیتی‌اند. از همین رو، مناسب‌ترین راه این است که دانشگاه‌ها در گام نخست تمرین کنند مشکلات و نیازهای داخلی خود را با اتکا به توان و خرد جمعی دانشجویان برطرف سازند.

مشارکت واقعی زمانی شکل می‌گیرد که دانشجو احساس کند در تصمیم‌سازی و حل مسائل نقش جدی و تأثیرگذار دارد. در این میان، شورای صنفی می‌تواند نقش یک حلقه واسط و مفسر حرفه‌ای و کارآمد را در ساختار دانشگاهی ایفا کند؛ نهادی که هم از سوی دانشجویان برای شناسایی مسائل و پیگیری مطالبات در فضایی عقلائی، به دور از هیاهوهای مرسوم و کم فایده، با رویکردی منصفانه و همدلانه عمل می‌کند، و هم از سوی دانشگاه برای انتقال توفیقات، دستاوردها و اقدامات انجام‌شده به بدنه دانشجویی. با این حال، در برخی دانشگاه‌ها روند تشکیل شورای صنفی با چالش کمبود داوطلب و مشارکت محدود دانشجویان در انتخابات مواجه است.

انتهای پیام