حبیب رجبی‌مشهدی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به رویکرد دانشگاه فردوسی مشهد نسبت به پژوهش، اظهار کرد: دانشگاه، نهادی با نگاه جامع و جهانی به مسائل و دغدغه‌های بشر است. یعنی رسالت دانشگاه‌ها این است که به مسائلی بپردازند که امروز بشر با آن‌ها درگیر است و در عرصه جهانی، میان دانشگاه‌های مختلف، برای حل مسائل در حال همکاری و یا رقابت هستند.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه دانشگاه‌ها علاوه بر یادگیری از جهان باید با تولید مقالات معتبر، اختراعات، حضور علمی، بین‌المللی و محصولات فناورانه نقش خود را در پیشبرد جامعه ایفا کنند، عنوان کرد: علم یک فرایند پویا و اجتماعی است و جامعه زمانی علمی محسوب می‌شود که تصمیمات آن مبتنی بر پژوهش باشد. در کشورهای پیشرفته نیز صنعت و اقتصاد به شدت وابسته به پژوهش دانشگاهی است.

علم خود اصلاح‌گر است

وی با بیان اینکه علم ساختاری غیرمتمرکز دارد و به‌صورت غیرمنظم و دستوری مدیریت نمی‌شود، افزود: آزادی در پژوهش باعث شده است که علم، مسیر درست خود را پیدا کند و به جایگاهی مهم در زندگی بشر برسد. ارزش هر تحقیق به میزان اثرگذاری آن بر زندگی مردم وابسته است و به همین دلیل سرمایه‌گذاری‌ها نیز بر همین اساس انجام می‌شود. علم با وجود خطاها، خوداصلاح‌گر است و از همین طریق اعتبار پیدا می‌کند.

رجبی‌مشهدی در خصوص تحولات دانشگاه در طول زمان، خاطرنشان کرد: در گذشته دانشگاه‌های نسل اول آموزشی بودند و مسئولیتشان تربیت کارشناس بود. از دهه ۷۰ به بعد پژوهش در دانشگاه‌ها جدی‌تر شد و با گسترش تحصیلات تکمیلی و نقش پررنگ معاونت‌های پژوهشی، این روند در دهه ۸۰ شدت گرفت. امروز می‌توان گفت دانشگاه‌های کشور از مرحله صرفا آموزشی عبور کرده و به سطحی رسیده‌اند که تولیدات پژوهشی فاخر و قابل دفاع در سطح جهانی ارائه می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه حرکت به‌سمت حل مسائل واقعی جامعه مرحله‌ای فراتر از تولید صرفِ مقاله است و دانشگاه‌های ما هنوز به‌طور کامل به این مرحله نرسیده اند، گفت: برای نزدیک شدن به این هدف، معاونت‌های پژوهشی به «پژوهش و فناوری» تغییر یافتند و دفاتر ارتباط با صنعت و جامعه ایجاد شد تا مشکلات واقعی را شناسایی و به دانشگاه منتقل کنند و آن‌ها را در قالب پایان‌نامه و رساله انجام دهند. این روند در دهه ۹۰ کامل‌تر شد و همزمان پارک‌های علم و فناوری نیز شکل گرفتند و نقش پررنگ‌تری پیدا کردند.

دانشگاه‌ها در کنار پارک‌ها و مراکز نوآوری و رشد یک اکوسیستم کامل علمی و فناورانه هستند

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: دانشگاه امروز تنها محل آموزش نیست؛ بلکه در کنار پارک‌ها، مراکز نوآوری، قطب‌های علمی و مراکز رشد، یک اکوسیستم کامل علمی و فناورانه تشکیل داده است. هدف این است که شرکت‌های زایشی از دل دانشگاه شکل بگیرند، در مراکز رشد توسعه پیدا کنند، به شرکت‌های دانش‌بنیان تبدیل شوند که بتواند مسائل واقعی جامعه را حل کند و واحدهای تحقیق و توسعه آن‌ها همچنان در دانشگاه فعال بماند.

رجبی‌مشهدی با بیان اینکه برای حل مسئله باید دانست که مسائل واقعی معمولا چندوجهی‌اند و به یک رشته محدود نمی‌شوند، تصریح کرد: به‌عنوان مثال، ناترازی در صنعت برق فقط مسئله‌ای فنی نیست و ابعاد اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی نیز دارد. ساختار سنتی دانشگاه با گروه‌های جداگانه نمی‌تواند به‌تنهایی چنین مسائل پیچیده‌ای را حل کند. اینجاست که نقش پژوهشکده‌ها اهمیت پیدا می‌کند؛ جایی که متخصصان رشته‌های مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند. در دانشگاه فردوسی مشهد اکنون بیش از ۱۰ پژوهشکده فعال است که هرکدام از هسته و گروه‌های پژوهشی رشد کرده‌اند. برای نمونه، پژوهشکده آب و محیط‌زیست با حضور متخصصان حوزه‌های مهندسی، محیط‌ زیست، کشاورزی، اقلیم و مباحث اجتماعی، امکان تحلیل جامع مسئله آب را فراهم می‌کند.

رشد چشمگیر ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه با بیان اینکه ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت در مقایسه با ۴۰ تا ۵۰ سال گذشته به شکل چشمگیری بهتر شده است، بیان کرد: یکی از عوامل اصلی این تغییر، تربیت تعداد زیادی کارشناس و کارشناس ارشد در دانشگاه‌ها است که وارد صنایع و دستگاه‌های دولتی شده‌اند و همین امر به شکل‌گیری یک زبان مشترک میان دانشگاه و صنعت کمک کرده است. در گذشته هنگام مراجعه به صنایع، دغدغه‌ها و ادبیات دو طرف کاملا متفاوت بوده و فهم مشترکی وجود نداشت؛ اما امروز بسیاری از مدیران و کارشناسان صنایع، خود تربیت‌شده دانشگاه‌ها هستند و این موضوع تعامل و همکاری میان صنعت و دانشگاه را بسیار آسان‌تر و موثرتر کرده است.

رجبی‌مشهدی اضافه کرد: اگر به پژوهش از منظر اقتصادی نگاه کنیم، دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی در جایگاه عرضه‌کننده تحقیق قرار می‌گیرند و در مقابل، صنعت، سازمان‌ها، شهرداری‌ها و سایر نهادها متقاضی پژوهش هستند. ماموریت پارک‌های علم و فناوری، پژوهشکده‌ها و قطب‌های علمی این است که این دو بخش را به هم نزدیک کنند و میان عرضه و تقاضای تحقیق تعادل ایجاد کنند.

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به فعال بودن پارک علم و فناوری در دانشگاه، عنوان کرد: زمانی که پارک علم و فناوری در داخل دانشگاه فعال است و شرکت‌هایی با واحدهای تحقیق و توسعه در آن حضور دارند، این شرکت‌ها مسائل واقعی و نیازهای توسعه‌ای خود را به دانشگاه منتقل می‌کنند. تیم‌های دانشجویی و اعضای هیئت علمی روی همین مسائل کار می‌کنند و دانشجو از همان ابتدا با چالش‌های واقعی مواجه می‌شود. در ادامه نیز بسیاری از پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و پروژه‌های فناورانه از دل همین نیازهای واقعی شکل می‌گیرند.

وی ادامه داد: در یک سال گذشته تلاش شده تا مشخص شود دانشگاه برای مسئله‌محور شدن و ورود واقعی به حل مسائل جامعه چه تغییراتی نیاز دارد؛ بر همین اساس، با همکاری معاونت پژوهش، کارگروه‌های تخصصی تشکیل شده است. از بیش از ۸۰۰ عضو هیات علمی خواسته شد محورهای تخصصی پژوهشی خود را اعلام کنند و این محورها در کنار اسناد بالادستی کشور و ماموریت‌های آموزش عالی، به‌صورت کارگروه‌های مسئله‌محور سازمان‌دهی شوند. در این کارگروه‌ها، اساتید رشته‌های مختلف کنار هم قرار می‌گیرند؛ مسائل واقعی جامعه در این کارگروه‌ها به موضوعات قابل‌پژوهش تبدیل می‌شود، زیرا بسیاری از چالش‌های کشور با توان یک استاد و یک دانشجو حل‌کردنی نیست و نیازمند شبکه‌ای از تخصص‌هاست. نمونه این رویکرد را می‌توان در پژوهشکده نفت و گاز دانشگاه دید که در سال‌های اخیر چند پروژه بزرگ نفتی را با همکاری محققان داخلی و بین‌المللی و با استفاده از شبکه آزمایشگاهی گسترده به سرانجام رسانده است. در چنین پروژه‌هایی مجموعه‌ای از رشته‌ها به‌صورت هم‌زمان درگیر می‌شوند.

تشکیل اتاق مشترک میان دانشگاه و استانداری

معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه اتاق مشترکی میان دانشگاه و استانداری ایجاد شده و استاندار نگاه حمایتی و مثبتی به استفاده از توان علمی دانشگاه در حل چالش‌های استان دارد؛ اظهار کرد: مسائل مهمی مانند انرژی، آب، حاشیه‌نشینی، اشتغال، امنیت، گردشگری و زیارت، فرونشست زمین و بحران‌های محیط‌زیستی، همگی نیازمند رویکردی جامع‌نگر هستند و دانشگاه جامع، بهترین نهادی است که می‌تواند چنین تحلیل همه‌جانبه‌ای ارائه دهد. دانشگاه فردوسی مشهد نیز اکنون در بسیاری از این حوزه‌ها درگیر فعالیت‌های جدی است؛ در حوزه برق، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها عمدتا مرتبط با مسائل واقعی شبکه توزیع استان هستند؛ در حوزه آب و محیط زیست، پروژه‌های مهمی درباره کم‌آبی و فرونشست زمین در حال انجام است، در پژوهشکده گیاهان دارویی روی استانداردسازی و بهبود کیفیت محصولات فعال‌اند و در کشاورزی و صنایع غذایی، به‌عنوان یکی از قطب‌های علمی کشور، همکاری‌های گسترده‌ای با صنایع استان برقرار شده است. به این ترتیب، دانشگاه نقش فعالی در مواجهه با ابرچالش‌های استان و کشور دارد، هرچند هدف این است که تعداد بیشتری از اساتید وارد این مسیر شوند.

رجبی‌مشهدی با اشاره به اینکه دانشگاه به دو ساختار موازی نیاز دارد، عنوان کرد: ساختار سنتی گروه‌های آموزشی برای تربیت نیروی متخصص در مقاطع مختلف و دیگری ساختار مسئله‌محور برای حل مسائل جامعه و اجرای پروژه‌های کاربردی است. این دو بخش در ارتباط کامل با یکدیگرند؛ زیرا پژوهش می‌تواند آموزش را ارتقا دهد و استادانی که در پروژه‌های واقعی حضور دارند، تجربه‌های عملی را هم به کلاس منتقل می‌کنند.

وی ادامه داد: همه پژوهش‌ها تا انتهای این زنجیره پیش نمی‌روند و دانشگاه در مرحله «گذار» به سمت پژوهش کاملا مسئله‌محور است؛ مرحله‌ای که نیازمند تغییر فرهنگی، تجربه و مشوق‌های مناسب است. نظام ارتقای اعضای هیئت علمی نیز اکنون بر تاثیرگذاری اجتماعی تاکید دارد و بدون سابقه حل مسئله، همکاری با صنعت یا طرح‌های اثرگذار، ارتقا ممکن نیست.

انتهای پیام