خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- آذربایجان شرقی؛ حجاب در تبریز، امروزه یکی از آشکارترین نمودهای فرهنگ شهری و خانواده‌محور این شهر است؛ نشانه‌ای که نه تنها ریشه در ارزش‌های مذهبی دارد، بلکه بخشی از نظم اجتماعی و تربیت خانوادگی بسیاری از شهروندان محسوب می‌شود. در مسیرهای پرتردد شهر، از بازار تاریخی و خیابان تربیت تا ولیعصر و ائل گلی، می‌توان دید که انتخاب نوع پوشش برای زنان تبریزی چیزی فراتر از یک رفتار فردی است و پیوندی عمیق با سابقه فرهنگی و هویتی دارد. این پیوستگی سبب شده حجاب در تبریز همچنان یکی از پایه‌های سبک زندگی بخش بزرگی از خانواده‌ها باقی بماند.

در سال‌های اخیر، تغییرات نسلی، رشد دانشگاه‌ها، اشتغال روزافزون زنان و سرعت گرفتن ارتباطات اجتماعی، تنوع بیشتری را به ظاهر و پوشش زنان تبریز وارد کرده است. در کنار زنان چادری و کسانی که الگوهای سنتی پوشش را حفظ کرده‌اند، طیف قابل‌توجهی از دختران و زنان جوان نیز پوشش‌های ساده‌تر و کارکردی‌تر را انتخاب می‌کنند؛ پوششی که با نیازهای روزمره، حرکت در شهر و فعالیت‌های شغلی سازگارتر است. همین هم‌نشینی نسل‌ها و سبک‌های مختلف، تصویری واقعی از تحول آرام جامعه تبریز ارائه می‌دهد.

در میان این تفاوت‌های طبیعی و نسلی، یک وجه مشترک همچنان پررنگ است: اهمیت آراستگی. بسیاری از زنان تبریزی، با هر نوع پوششی که انتخاب می‌کنند، در تناسب رنگ، نظم ظاهری و رعایت آداب اجتماعی دقت ویژه‌ای دارند؛ ویژگی‌ای که بخشی از فرهنگ بصری و اجتماعی شهر محسوب می‌شود و حتی در نگاه رهگذران نیز حس نظم، آرامش و وقار را تقویت می‌کند.

از آنجا که پوشش در تبریز ترکیبی از هویت، تجربه زیسته، ارزش‌های خانوادگی و انتخاب‌های فردی است، برای فهم دقیق‌تر واقعیت اجتماعی آن، به میان مردم شهر می‌رویم و نظرات آنها را جویا می‌شویم.

حجاب برآمده از سبک زندگی و تربیت دوران کودکی است

الهام یکی از زنانی است که حجاب را برآمده از سبک زندگی خانوادگی و تربیت دوران کودکی خود می‌داند. او به خبرنگار مهر می‌گوید: من از بچگی در خانواده‌ای بزرگ شدم که پوشش آبرومند برای دخترها یک موضوع طبیعی بود. مادرم همیشه می‌گفت آراستگی قبل از هر چیز احترام به خود آدم است. برای همین هم وقتی بزرگ شدم، چادر برایم فقط یک پوشش نبود، بلکه بخشی از همان نظم و تربیتی بود که با آن بزرگ شده بودم.

او می‌افزاید که در محیط آموزشی نیز این نوع پوشش برایش مزیت ایجاد کرده و باعث شده دانش‌آموزان از او تصویری جدی‌تر و منظم‌تر داشته باشند.

او در ادامه درباره تجربه روزمره‌اش می‌گوید: در تبریز، هنوز هم خانواده‌ها روی پوشش حساس هستند و این موضوع ریشه در باورها دارد. من احساس می‌کنم این حساسیت به‌جای اینکه محدودیت باشد، بیشتر نوعی مراقبت است. مخصوصاً در جامعه‌ای مثل تبریز که هنوز روابط خانوادگی گرم و نزدیک است، زنان بر اساس همان معیارهای قدیمی، پوشششان را انتخاب می‌کنند.

به‌گفته او، حجاب در این شهر بیشتر امری اجتماعی است تا فردی: آدم احساس می‌کند همه چیز در کنار هم معنا پیدا می‌کند؛ از فرهنگ شهر گرفته تا روابط مردم و رفتارهای روزمره.

حجاب برای من بیشتر انتخابِ راحتی است تا سنت

مبینا از نسل جوان‌تری است که تجربه متفاوتی از حجاب دارد. او می‌گوید: انتخابم نه از سر الزام خانوادگی، بلکه بر اساس نیازهای روزمره و فعالیت‌هایم در دانشگاه و محیط درمانی شکل گرفته است، به‌عنوان دانشجوی پرستاری، همه‌چیز باید راحت و کاربردی باشد. مقنعه و مانتوی ساده باعث می‌شود بهتر حرکت کنم و در محیط بیمارستان هم حس حرفه‌ای بودن بیشتری دارم. برای من حجاب چیزی است که هم از نظر ظاهری مرتبم می‌کند و هم با فضای کاری‌ام سازگار است.

او درباره فضای عمومی شهر می‌گوید: در تبریز مدل‌های مختلف پوشش کنار هم دیده می‌شود. من دوستانی دارم که چادر سر می‌کنند، برخی هم مانتوی آزاد می‌پوشند. احساس نمی‌کنم کسی بخواهد بر دیگری غالب شود. هرکس بر اساس راحتی و سبک زندگی خودش انتخاب می‌کند.

مبینا تأکید می‌کند که جامعه تبریز نسبت به پوشش زنان نوعی انتظار آراستگی دارد: حتی اگر ساده بپوشیم، باید مرتب باشیم. این موضوعی است که از خانواده‌ها تا دانشگاه با آن مواجهیم.

پوشش برای ما ریشه در احترام دارد

حسین که سال‌هاست در بازار تبریز مغازه دارد، نگاه اجتماعی‌تر و نسل‌محورتری به موضوع حجاب ارائه می‌دهد. او می‌گوید: در تبریز همیشه پوشش محترمانه ارزش داشته است. برای ما، چه زن و چه مرد، نوع پوشش نشان‌دهنده شخصیت و اخلاق بوده. من چند دهه است در این بازار کار می‌کنم و می‌بینم زنانی که پوشش منظم‌تری دارند، با آرامش بیشتری خرید می‌کنند و احترام بیشتری هم دریافت می‌کنند.

او در ادامه به تغییرات نسل جدید اشاره می‌کند: الان جوان‌ها مدل‌های متنوع‌تری از پوشش دارند. این تغییر طبیعی است. همان‌طور که سبک زندگی تغییر می‌کند، پوشش هم دگرگون می‌شود. اما هنوز هم در تبریز یک اصل ثابت وجود دارد: مردم ظاهر مرتب را دوست دارند. این موضوع در نسل جدید هم قابل‌مشاهده است، حتی اگر سبک پوشششان متفاوت باشد.

در محیط کاری، پوشش آراسته بخشی از حرفه‌ای‌بودن است

سمیه که در یک اداره خدماتی در تبریز مشغول به کار است، می‌گوید: پوشش برای من بیشتر از هر چیز جنبه حرفه‌ای دارد، ما در اداره با ارباب‌رجوع سروکار داریم. پوشش منظم برای یک زن شاغل در تبریز باعث جلب اعتماد و احترام بیشتر می‌شود. من چادر استفاده می‌کنم و احساس می‌کنم در محیط کار این پوشش به من آرامش می‌دهد.

او ادامه می‌دهد: به‌نظرم زنان تبریزی هرطور که بپوشند، یک ویژگی مشترک دارند؛ این‌که پوشش را جدی می‌گیرند. حتی دختران جوانی که مانتوهای ساده می‌پوشند، در رنگ و ترکیب ظاهری‌شان دقت دارند. این بخشی از فرهنگ شهر است.

حجاب؛ شاخص هویت زن و پایه تحکیم خانواده

یک کارشناس اجتماعی و مذهبی در این مورد به خبرنگار مهر می‌گوید: حجاب تنها یک پوشش ظاهری نیست؛ بلکه مسئله‌ای شخصیتی و هویتی برای زنان است که از جنسیت فراتر می‌رود و نقش آنان در جامعه را مشخص می‌کند. این هویت، هویتی انسانی و اجتماعی است که می‌تواند زن را در مسیر زندگی متعالی هدایت کند. عدم وجود حجاب گاه سبب می‌شود این هویت اصلی کنار برود و شخصیت زن در جامعه آسیب ببیند.

حجت الاسلام و المسلمین رامین خورنژاد ادامه می‌دهد: حجاب نه تنها جایگاه بانوان را در اجتماع ارتقا می‌دهد، بلکه یک محافظ شخصیتی و هویتی برای آنان است. زنان اگر در مسیر انقلاب حضور نمی‌داشتند، بسیاری از اتفاقات تاریخی رخ نمی‌داد. زنانی که نقش‌های مادرانه و مبارزانه داشتند، چه در پشت جبهه و چه در فعالیت‌های جنگی، سهم بزرگی در تثبیت انقلاب ایفا کردند. بی‌حجابی عملاً این نقش مهم را کم‌رنگ می‌کند و خیانت به هویت انسانی زن محسوب می‌شود. نگاه به زنان نباید صرفاً جنسیتی باشد؛ زن فراتر از ظاهر و جنسیت خود، نقش انسانی و اجتماعی مهمی دارد که حجاب آن را تقویت می‌کند.

او خاطرنشان می‌کند: وقتی پایه اصلی خانواده، یعنی هویت زن، از بین برود، جامعه نیز دچار آسیب می‌شود. حجاب زن را به سمت زندگی متعالی و مسئولانه هدایت می‌کند و یاد می‌دهد که چگونه نقش انسانی خود را ایفا کند. از بین رفتن حجاب باعث می‌شود تحکیم خانواده کاهش یابد و هرچه جایگاه خانواده ضعیف‌تر شود، شدت فروپاشی خانواده نیز بیشتر خواهد بود.

او تاکید می‌کند: حجاب، بادیگارد و محافظ شخصیت زن است و فضای هویتی او را حفظ می‌کند. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در تقویت یا تضعیف این ارزش دارند. متأسفانه در گذشته، زنان با حجاب را انسان‌های ضعیف نشان داده‌ایم و تصویر غلطی از آنان در رسانه‌ها منتشر کرده‌ایم؛ در حالی که حجاب یک نماد قدرت، انسانیت و شخصیت زن است و باید چنین نمایش داده شود.

خور نژاد یادآور می‌شود: ریشه حجاب در آموزه‌های عاشورا، محرم و فاطمیه قرار دارد و تقویت این ریشه‌ها، همانند الگوبرداری از زینب کبری (س)، مسیر موفقیت و استمرار فرهنگ حجاب را هموار می‌کند. هرچه بتوانیم این ریشه‌ها را تقویت کنیم، موفق خواهیم شد؛ در غیر این صورت شکست خواهیم خورد.

او تاکید می‌کند: در کنار نشان دادن ریشه‌های اصیل، باید به اهمیت حجاب در خانواده و جامعه نیز اشاره کنیم. خانواده‌هایی که در آن‌ها حجاب رعایت می‌شود، اعتماد بیشتری دارند، امنیت روانی بیشتری احساس می‌کنند و کمتر درگیر مسائل فکری و اجتماعی هستند. بی‌حجابی و رفتارهای ناشی از آن، نه تنها فاصله زن و مرد را بیشتر می‌کند، بلکه برخی حریم‌ها و سنگرهای خانواده و جامعه را از بین می‌برد.

او اظهار می‌کند: حجاب یک نعمت الهی است و خداوند با آن انسان را به ایمان و رعایت ارزش‌های انسانی دعوت کرده است. رعایت حجاب وظیفه زن است و مردان نیز باید نگاه خود را کنترل کنند تا زمینه‌های آسیب به هویت زنانه کاهش یابد. گاهاً نگاه‌های نامعقول مردان باعث می‌شود آسیب‌هایی رخ دهد که حجاب می‌تواند از آن جلوگیری کند.

این کارشناس مذهبی تاکید می‌کند: در نهایت، حجاب نه تنها یک پوشش نیست، بلکه شاخص هویت زن، پایه خانواده و عامل تحکیم جامعه است. ارزش‌های فرهنگی و مذهبی ما نشان می‌دهند زن با حجاب می‌تواند الگویی از انسانیت، قدرت، آرامش و مسئولیت‌پذیری باشد و فقدان آن، هم به هویت فردی و هم به بنیان‌های اجتماعی آسیب می‌رساند.

مشاهدات میدانی و گفت‌وگو با شهروندان نشان می‌دهد حجاب و پوشش در تبریز نه یک رفتار مقطعی، بلکه بخشی از فرهنگ شهری و ساختار اجتماعی شهر است. در کنار نسل‌هایی که به ارزش‌های سنتی پوشش پایبندند، نسل جدید نیز بر اساس نیازهای روزمره، تحصیلات و سبک زندگی خود شکل متفاوتی از پوشش را انتخاب می‌کند. با وجود این تفاوت‌ها، اصل مشترک در میان همه زنان تبریزی، آراستگی، وقار و احترام به معیارهای اجتماعی تصویری واحد از فرهنگ پوشش در این شهر ایجاد کرده است؛ فرهنگی که همچنان ریشه‌دار، پویا و در عین حال همسو با تغییرات نسلی پیش می‌رود.