به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی بخش حیاتی نظام سلامت هستند و نقش تعیین‌کننده‌ای در فرآیند تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌ها دارند. با این حال، در سال‌های اخیر، بسیاری از مراجعه‌کنندگان در ایران از کیفیت، هزینه و نحوه ارائه خدمات در این مراکز رضایت ندارند. بررسی ساختار خدمات آزمایشگاهی کشور نشان می‌دهد که ترکیبی از مشکلات مدیریتی، فنی، زیرساختی و اقتصادی باعث شده تجربه‌ مردم در مراجعه به آزمایشگاه‌ها کمتر از حد مطلوب باشد. بیست‌وهفتمین همایش سالانه آسیب‌شناسی و طب آزمایشگاه با حضور استادان برجسته داخلی و خارجی از چهارم آذر به مدت ۴ روز در مرکز همایش‌های بین‌المللی ایران‌مال برگزار شد تا به آسیب‌شناسی، مسائل و مشکلات خدمات آزمایشگاهی در کشور بپردازد.

کلانشهرها تعداد زیادی آزمایشگاه خصوصی و دولتی دارند، اما مناطق کوچک و روستایی از کمبود امکانات آزمایشگاهی رنج می‌برند که این نبود توازن باعث افزایش هزینه و اتلاف وقت برای بیماران می‌شود. به‌جز این موارد موضوعاتی مانند افزایش مداوم قیمت کیت‌ها، مواد مصرفی و هزینه‌های جاری بر قیمت و کیفیت خدمات آزمایشگاهی در کشور اثرگذار است.

دکتر فرید کرمی، عضو هیأت‌مدیره انجمن علمی آسیب‌شناسی ایران، با بیان این مطلب

می‌گوید:«آزمایشگاه‌ها مانند کارمندان دولت فقط یک بار در سال افزایش تعرفه دارند؛ اما قیمت مواد مصرفی، تجهیزات و هزینه‌های زندگی ماه‌ به‌ ماه بالا می‌رود. آزمایشگاه هر بار که یک کیت یا ماده جدید سفارش می‌دهد، با قیمت‌گذاری جدید و افزایش مجدد روبه‌رو می‌شود. داروخانه‌ها و بیمارستان‌ها نیز همین مشکل را دارند.

او با اشاره به مشکلات شدید مالی و بیمه‌ای حوزه آزمایشگاه به خبر قطع بیمه تکمیلی بازنشستگان تأمین اجتماعی اشاره می‌کند: «چند روز پیش خبری منتشر شد که بیمه تکمیلی بازنشستگان تأمین اجتماعی فعلاً خدمات را پوشش نمی‌دهد؛ ما نیز این مسأله را در آزمایشگاه‌ها به شکل ملموس مشاهده کرده‌ایم. یعنی زمانی‌ که بازنشستگان برای انجام آزمایش مراجعه کردند، خدمات بیمه تکمیلی در سامانه ثبت نمی‌شد و آنها عملاً بدون پوشش بیمه‌ای مانده بودند. در نظر بگیرید فردی که سال‌ها کار کرده و امروز در دوران بازنشستگی بیشترین نیاز را به خدمات آزمایشگاهی و درمانی دارد، اکنون باید تمام هزینه‌ها را از جیب پرداخت کند.»

لزوم حمایت جدی بیمه‌ها
از خدمات آزمایشگاهی

هزینه‌های آزمایش در مراکز خصوصی به شکل قابل توجهی افزایش یافته است، در حالی که پوشش بیمه‌ای در عمل کارآیی چندانی ندارد. بسیاری از بیمه‌های پایه، تعرفه‌های پایین‌تری نسبت به نرخ واقعی دارند و بیمه‌های تکمیلی نیز فرآیند تسویه‌ پیچیده‌ای در نظر گرفته‌اند. در نتیجه، مردم گاهی مجبورند تمام هزینه را نقدی پرداخت کنند و بعد برای دریافت وجه از بیمه، مراحل طولانی را پشت سر بگذارند. این مسأله بویژه برای طبقات کم‌درآمد فشار مالی ایجاد می‌کند. دکتر کرمی درباره بازگشت خدمات سلامت به طبقه برخوردار جامعه می‌گوید:« آزمایشگاه یک کالای لوکس نیست. در بسیاری از کشورها هزینه واقعی خدمات سلامت از توان مالی اکثریت مردم بیشتر است و همین دلیل وجود بیمه‌های پایه و تکمیلی است. امروز در ایران در حال حرکت به سمتی هستیم که خدمات آزمایشگاهی، بستری و حتی جراحی فقط برای کسانی که توان پرداخت نقدی دارند قابل‌دسترسی است. این یک هشدار جدی است.»

عضو هیأت‌مدیره انجمن آسیب‌شناسی نسبت به استفاده از روش‌های کم‌کیفیت به‌دلیل محدودیت مالی نیز هشدار می‌دهد: «برخی آزمایش‌ها مانند تومورمارکرها نیازمند روش‌های بسیار حساس هستند تا بتوانند مقادیر بسیار کم مواد را در خون تشخیص دهند. اگر از روش‌های کم‌حساسیت استفاده شود، تشخیص دیرتر انجام می‌شود و جان بیماران به خطر می‌افتد. متأسفانه به‌دلیل مشکلات مالی و محدودیت‌های سازمان تأمین اجتماعی، آزمایشگاه‌ها برای استفاده از روش‌های پیشرفته دچار مشکل شده‌اند.»

دکتر کرمی با بیان اینکه حذف پوشش بیمه تکمیلی فقط محدود به آزمایشگاه‌ها نیست و بیمارستان‌های مخصوص بازنشستگان تأمین اجتماعی نیز فعلاً پوششی دریافت نکرده‌اند، توضیح می‌دهد: «این مسأله باید هرچه سریع‌تر تعیین‌تکلیف شود تا بازنشستگان از ابتدایی‌ترین خدمات محروم نمانند. آزمایشگاه‌ها ستون تشخیص پزشکی هستند. اگر شرایط به همین شکل ادامه پیدا کند و خدمات فقط برای افراد دارای توان مالی ارائه شود، مجموعه آزمایشگاه‌ها یکی پس از دیگری تعطیل خواهند شد. انتظار داریم مسئولان به‌طور جدی برای اصلاح نظام پرداخت و حل بحران بیمه‌ها اقدام کنند.»

افزایش آزمایش‌های غیرضروری

همان قدر که برخی از افراد از تزریق یا خون‌گیری می‌ترسند، اما بسیاری از مردم هم تصور می‌کنند با انجام مرتب آزمایش بدون سایر مراقبت‌ها می‌توانند بیماری‌شان را کنترل کنند که همین باعث افزایش آزمایش‌های غیر ضروری شده است. کرمی درباره این موضوع می‌گوید: « در سیستم‌های سلامت پیشرفته، خطوط راهنمای تشخیص و درمان وجود دارد و هر آزمایشی انجام نمی‌شود، اما در ایران بخش زیادی از آزمایش‌ها به درخواست مستقیم بیماران انجام می‌شود. بنابراین نبود راهنماهای بالینی و نظارت بیمه‌ای باعث شده هزینه‌های غیرضروری به مردم و به سیستم تحمیل شود. به طور کلی بسیاری از مردم هنوز آزمایش دوره‌ای را فقط در زمان بیماری جدی انجام می‌دهند، در حالی که سلامت عمومی جامعه نیازمند آزمایش‌های پیشگیرانه است.»

آزمایشگاه‌هایی بدون رتبه‌بندی

آزمایشگاه‌ها به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تشخیص و مراقبت پزشکی، نقشی حیاتی در تصمیم‌های درمانی دارند. همچنین هرگونه خطا یا ضعف در عملکرد آنها می‌تواند به اشتباه در تشخیص، درمان ناکارآمد یا اتلاف منابع منجر شود. رتبه‌بندی آزمایشگاه‌ها یک سازوکار علمی و مدیریتی برای ارزیابی، مقایسه و نظارت بر کیفیت عملکرد آن‌هاست؛ فرآیندی که به شفافیت، رقابت سالم و بهبود استانداردها کمک می‌کند. محمدعلی برومند عضو هیأت مدیره انجمن علمی آسیب‌شناسی ایران، با اشاره به چالش‌های کیفیت آزمایشگاه‌ها در کشور می‌گوید:«نبود یک سیستم اعتباربخشی مستقل و استاندارد، بیماران را با ریسک مواجه می‌کند و باعث شده کیفیت خدمات آزمایشگاهی هنوز در سطحی حداقلی باقی بماند.»

او درباره وضعیت کیفیت آزمایشگاه‌ها می‌گوید:« حدود 8 تا 10 سال پیش وزارت بهداشت تلاش کرد تا با اعطای لوح کیفیت به آزمایشگاه‌ها، سطح خدمات آزمایشگاهی را ارتقا دهد. اما به دلیل شرایط مدیریتی و تداخل‌های سازمانی در کشور، این اقدام در همان ابتدا محدود شد.»

او با بیان اینکه در بسیاری از کشورها، یک مؤسسه اعتباربخشی معتبر و مستقل این فرآیند را مدیریت می‌کند، اما در ایران این امکان هنوز فراهم نشده است، توضیح می‌دهد: « به همین دلیل بیماران با تنوع وسیعی از کیت‌ها و تجهیزات مواجه هستند؛ از کیت‌های معتبر بین‌المللی گرفته تا محصولاتی که توسط شرکت‌هایی با سابقه کوتاه در بازار عرضه می‌شوند و هیچ درجه‌بندی یا نظارت دقیقی بر کیفیت آنها وجود ندارد.»به نظر برومند، سیاست‌های موجود، بویژه در شرایط محدودیت ارزی، تنها به حداقل نیازهای مربوط به تحویل خدمات به بیمار توجه دارد و تعریف کیفیت جامع تغییر چندانی نکرده است.