فرارو: نوای درویش‌خان بیش‌از یک قرن پس‌از خاموشی سازش هنوز در موسیقی ایران طنین دارد؛ هنرمندی که با عمر کوتاه اما اثرگذار خود، پیش‌درآمد را جان تازه‌ای بخشید، شاگرد برجسته بزرگ‌ترین استادان زمانه شد و سرانجام در یکی از نخستین تصادف‌های جاده‌ای کشور، در اوج شکوفایی هنری، از جهان رفت.

باوجوداینکه سال‌ها از مرگ درویش‌خان می‌گذرد، قطعات دلنشین او، همچنان به گوش مردم ایران آشنا به‌نظر می‌رسند.

غلامحسین درویش، معروف به درویش‌خان، از نام‌دارترین موسیقی‌دانان تاریخ ایران است. بسیاری از قطعاتی که او ساخته است، علاوه‌بر اینکه از نمونه‌های اعلای موسیقی ایرانند، همچنان نیز شنیده می‌شوند.

نابغه‌ای که قربانی اولین تصادف جاده‌ای در ایران شد

نوای ساز درویش‌خان با وجود اینکه در اوایل قرن گذشته برای همیشه خاموش شد، اما نام او و قطعاتی که ساخته است، همچنان در گوشه‌وکنار ایران شنیده می‌شوند. درویش‌خان از اولین رهبران ارکستر در ایران به شمار می‌رفت. همچنین از او به‌عنوان یکی از گسترش‌دهندگان پیش‌درآمد در موسیقی ایرانی یاد می‌شود.

درویش‌خان، علارغم عمر کوتاهی که داشت، خدمات زیادی به موسیقی ایران کرد. او که در نواختن چندین ساز به درجه استادی رسیده بود، تار و سه‌تار را با عاطفه دیگرگونه‌ای می‌نواخت. ظرافت کار او را به‌سادگی می‌توان با گوش دادن به ملودی‌ها و آهنگ‌هایی که ساخته است درک کرد.

او در سال 1251 در تهران متولد شد. پدرش حاجی بشیر از مردم زیدشت طالقان بود و مادرش ریشه ترکمانی داشت. حاجی بشیر با موسیقی آشنایی داشت و سه‌تار می‌نواخت. غلامحسین، از همان کودکی با شنیدن صدای ساز پدرش به موسیقی علاقه‌مند شد. با همت حاجی بشیر به مدرسه دارالفنون رفت و در آنجا به تحصیل موسیقی پرداخت. دیری نگذشت که آوازه نوازندگی او به گوش بسیاری از اهالی موسیقی رسید. همین مسئله باعث شد تا مجال شاگردیِ استادانی مانند میرزاحسین‌قلی فراهانی، میرزاعبدالله فراهانی و... را به دست بیاورد.

نوازندگی درویش‌خان آنقدر مسحورکننده بود که وقتی یک شب برای شعاع‌السلطنه، فرزند ناصرالدین‌شاه، قطعه‌ای را نواخت، وی را به‌تمامی مسحور کرد و در ادامه از همراه همیشگی او شد؛ هرچند که از این همراهی سودی نبرد و در نهایت مجبور شد شعاع‌السلطنه را ترک کند.

گذشته از همه این‌ها آنچه زندگی درویش‌خان را بیشتر از پیش غم‌انگیز و درعین‌حال جالب می‌کند این است که از او به‌عنوان اولین قربانی تصادفات جاده‌ای در ایران یاد می‌شود. در شب چهارشنبه دوم آذر ۱۳۰۵، او پس‌از بازگشت از یک محفل موسیقی، درشکه‌ای کرایه می‌کند.

هنگام پیچیدن از خیابان امیریه، درشکه با یک خودروی فورد که از روبه‌رو می‌آمد برخورد کرده و درویش‌خان از درشکه به بیرون پرت شده و از ناحیه سر به‌شدت آسیب می‌بیند. باوجوداینکه مردم او را به بیمارستان نظمیه تهران می‌رسانند، اما کار از کار گذشته است و درویش‌خان با آن همه ذوق قریحه در 54سالگی از دنیا می‌رود.