برخی کارشناسان با توجه بر شدت بحران، این روند را «خودکشی آرام منابع زیرزمینی» توصیف کردند و خواستار اعمال شدیدترین محدودیت‌ها بر این کشت شد تا از فروپاشی کامل اکوسیستم منطقه جلوگیری شود.

احمدرضا محمودی، پژوهشگر کشاورزی در گفت‌وگو با ایسنا نسبت به وضعیت بحرانی منابع آب در شهرستان درگز و کلات هشدار داد و به بررسی شاخص‌های مصرف آب در این منطقه پرداخت و تأکید کرد: درگز و کلات، برخلاف مناطق پربارش و مرطوب، با نرخ بالای تبخیر و تعرق (ET) و منابع آب تجدیدپذیر محدود مواجه هستند. در این شرایط، کشت برنج که نیازمند آبیاری غرقابی است، به یک استخراج‌ کننده قوی آب تبدیل شده است.

محمودی بیان کرد: برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد که تولید یک کیلوگرم برنج خشک در شرایط آبی و حرارتی حاکم بر درگز، نیاز به مصرف ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ لیتر آب دارد.

 وی با بیان اینکه این میزان مصرف، برنج را به یکی از پرمصرف‌ترین محصولات کشاورزی در مقایسه با دیگر محصولات استراتژیک تبدیل می‌کند، اظهار کرد: آب مورد نیاز برای این کشت به‌ طور مستقیم از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت می‌شود که این منابع به عنوان ذخایر استراتژیک منطقه محسوب می‌شوند.

محمودی هشدار داد: برداشت بی‌رویه آب به حدی است که تراز سفره‌های آب زیرزمینی در حال سقوط آزاد است و میزان برداشت سالانه به مراتب بیشتر از نرخ شارژ طبیعی آن است.

پیامدهای بلندمدت این الگوی مصرف

وی در ادامه به پیامدهای بلندمدت این الگوی مصرف اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین پیامد این وضعیت، پدیده فرونشست زمین است. فرونشست زمین در دشت‌ها، نتیجه خالی شدن مخازن زیرزمینی است که اثرات جبران‌ناپذیری به همراه دارد. زمانی که آب به عنوان یک تکیه‌گاه سیال از میان منافذ خاک خارج می‌شود، لایه‌های رسوبی تحت فشار فشرده شده و فرو می‌نشینند؛ این فرآیند، غیرقابل بازگشت است و عواقب جدی برای ذخایر آبی منطقه خواهد داشت.

این کارشناسان کشاورزی با اشاره به اینکه فرونشست زمین در درگز یا کلات، یک مسئله سطحی نیست و کل ظرفیت ذخیره‌سازی آب‌های زیرزمینی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بیان کرد: زمین قابلیت اسفنجی خود را برای جذب و نگهداری آب در آینده از دست می‌دهد. در صورتی که بارندگی‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی افزایش یابد، بخش عمده‌ای از این آب به دلیل تراکم لایه‌ها از دست خواهد رفت و به رواناب سطحی تبدیل می‌شود که با توجه به توپوگرافی منطقه، کارایی کافی نخواهد داشت.

وی با بیان اینکه این وضعیت به معنای نابودی دائمی ظرفیت آبی منطقه است و نیاز به توجه فوری و تصمیم‌گیری‌های صحیح در زمینه مدیریت منابع آب دارد، بر لزوم آگاهی‌بخشی به کشاورزان و برنامه‌ریزی‌های دقیق برای استفاده بهینه از منابع آبی تأکید کرد تا از وقوع بحران‌های بیشتر جلوگیری شود.

محمودی، با اشاره به اینکه منابع آب سطحی از طریق ارتباط هیدرولیکی با سفره‌های عمیق تغذیه می‌شوند و با پایین آمدن سطح آب زیرزمینی، فشار هیدرواستاتیک کاهش می‌یابد، گفت: این وضعیت باعث می‌شود که منابع حیات‌بخش به تدریج خشک شوند. این امر نه تنها کشاورزان سنتی را با مشکل مواجه می‌کند، بلکه امنیت آب شرب جامعه محلی را نیز به خطر می‌اندازد.

وی همچنین به تصمیم‌گیری درباره کشت برنج در این مناطق انتقاد کرد و افزود: این تصمیم نه تنها از منظر منابع آب، بلکه از دیدگاه توسعه پایدار اجتماعی نیز قابل دفاع نیست. تکیه بر یک محصول پر ریسک و پرهزینه، کشاورزان را در برابر نوسانات بازار، تغییرات اقلیمی و افزایش هزینه‌های نهاده‌ها آسیب‌پذیر می‌کند.

این کارشناسان کشاورزی با بیان اینکه وابستگی به کشت برنج، چرخه معیوب بدهی و عدم اطمینان اقتصادی را در جامعه محلی تقویت می‌کند، همچنین به توسعه شالیزارهای جدید اشاره کرد و گفت: این اقدام، طبق اعلام مسئولین، مسدود شده است.

مصادره ناعادلانه از سهم آب مشترک جامعه

وی این عمل را «مصادره ناعادلانه از سهم آب مشترک جامعه» توصیف کرد و افزود: این اقدام به معنای اولویت دادن به تولید محصولی با ارزش اقتصادی نسبتاً متوسط در مقابل حفظ زیرساخت‌های حیاتی آب برای نسل‌های آینده است.

محمودی، بر لزوم تغییر بنیادین در الگوی کشت این شهرستان‌ها تأکید کرد و گفت: تنها راه برون‌رفت از بحران آب، پذیرش تغییرات اساسی در نحوه کشت است.

وی با اشاره به دو محور اصلی برای این تغییر، اظهار کرد: اولین اقدام باید توقف کامل توسعه کشت‌های پرمصرف و مدیریت منابع موجود باشد. سیاست‌گذاری‌ها باید بر حفظ منابع آب باقی‌ مانده متمرکز شود. اولویت باید تخصیص آب به مصارف حیاتی همچون شرب و بهداشت باشد و پس از آن، تأمین نیاز کشاورزی بر اساس کمترین مصرف ممکن قرار گیرد.

این کارشناسان کشاورزی همچنین به ضرورت گذار اقتصادی به سمت محصولات سازگار اشاره و بیان کرد: کشاورزان باید از کشت‌هایی که توجیه منطقه‌ای ندارند فاصله بگیرند و به سمت محصولاتی هدایت شوند که بیشترین ارزش اقتصادی را با کمترین میزان مصرف آب ارائه می‌دهند.

وی خاطرنشان کرد: این گذار نیازمند یک برنامه حمایتی قوی است که ریسک مالی کشاورزان را در طول سال‌های اولیه تغییر روش کشت پوشش دهد و اطمینان حاصل کند که درآمد جایگزین، حداقل به اندازه درآمد حاصل از کشت سنتی، اما با پایداری محیطی بالاتر، تضمین شده است.

محمودی در ادامه هشدار داد: ادامه کشت برنج در درگز به معنای تسریع در نابودی منابع آب زیرزمینی و تسلیم شدن در برابر فرونشست زمین است. اصلاح الگوی کشت در این منطقه، یک انتخاب نیست، بلکه شرط اساسی برای بقای کشاورزی و ثبات زیست‌محیطی درگز در دهه‌های آتی محسوب می‌شود.

این پژوهشگر همچنین از دولت و نهادهای ذی‌ربط خواست تا با اتخاذ تدابیر قاطع و ارائه حمایت‌های مالی ساختارمند، این گذار ضروری و فوری را تسهیل کنند. این اقدام می‌تواند از تبدیل شدن درگز و کلات به یک دشت فاقد منابع آبی جلوگیری کند و آینده کشاورزی منطقه را تأمین نماید.

انتهای پیام