به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در دریای متلاطم زندگی و تلاطم‌های روزگار پر از ظلم و بی‌عدالتی، کمتر نمادی به اندازه امام حسین (ع) به عنوان «کشتی نجات» جلوه‌گری کرده است؛ لقبی که نه تنها ریشه در روایات معتبر اسلامی دارد، بلکه ماهیتی ژرف و چندبُعدی را در خود جای داده است. امام حسین (ع) مانند کشتی نجاتی پایدار، امین و مملو از حکمت و رحمت است که در برابر گرداب‌های ضلالت و ظلم، انسان‌ها را به ساحل حق، عدالت و ایمان هدایت می‌کند. این تشبیه بر ویژگی‌های برجسته‌ای مبتنی است که کشتی نجات را از دیگر کشتی‌ها متمایز می‌کند: امان‌بخشی، هدایتگری، استواری و پناهگاه بودن. در قیام عاشورا و سیره امام حسین (ع) این ویژگی‌ها به‌صورت عینی و زنده متبلور شده و پیام نجات حتی به دشمنان و مرددها هم گسترده شده است.

خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگو با دکتر دکتر نفیسه زاهدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل دینی، به شناخت عمیق نقش تاریخی و معنوی امام حسین (ع) به عنوان «کشتی نجات» پرداخته است که کلید فهم دقیق‌تر قیام عاشورا و پیام جاودانه حضرت در مسیر هدایت بشریت محسوب می‌شود.

امام حسین (ع) در دریای توفانی تاریخ

چرا امام حسین (ع) به عنوان «کشتی نجات» معروف شده‌اند؟

عنوان «کشتی نجات» برای امام حسین (ع) ریشه‌ای عمیق در منابع روایی و مذهبی ما دارد. در منابع حدیثی، از جمله روایات متعددی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به این تعبیر اشاره دارند، امام حسین (ع) به عنوان وسیله نجات از ضلالت و گمراهی معرفی شده‌اند.

این تشبیه، ابتدا از اینجا نشأت می‌گیرد که در شرایط بحرانی و توفانی دنیا، تنها وسیله‌ای که انسان را به ساحل نجات می‌رساند، کشتی است. امام حسین (ع) هم در زمان خود و تا امروز، حکم همان کشتی را دارد که انسان‌های مؤمن را از گرداب ظلم و جور به ساحل عدالت و حق می‌رساند.

ویژگی‌های کلیدی کشتی نجات و تجلی آن در امام حسین (ع)

کشتی نجات چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از کشتی‌های دیگر متمایز می‌کند؟ این ویژگی‌ها چگونه در امام حسین (ع) متبلور است؟

کشتی نجات ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از کشتی‌های معمولی متمایز می‌کند. امان‌بخشی یکی از خصلت‌هاست؛ کشتی نجات در بحرانی‌ترین شرایط و طوفان‌های سهمگین، جان مسافرانش را حفظ می‌کند. امام حسین (ع) هم در اوج فساد و بی‌عدالتی، جان و روح انسان‌ها را از ضلالت نجات می‌دهد.

در عین حال کشتی نجات مسیر درست را نشان می‌دهد. امام حسین (ع) با قیام خود مسیر حق و عدالت را برای انسان‌ها نمایان کرد و آنها را به مسیر صحیح هدایت کرد.

ثبات و استواری خصلت دیگر کشتی نجات است. برخلاف کشتی‌های معمولی که در طوفان ممکن است غرق شوند، کشتی نجات محکم و پایدار است. امام حسین (ع) به عنوان نماد حق و عدل، هیچ‌گاه از بین نرفت و همچنان زنده و اثرگذار است و هدایتش هم پایدار و ابدی است.

همچنین کشتی نجات محل امن و پناهگاه برای همه است. امام حسین (ع) پناهگاه دل‌های شکسته و مظلومان است. آن حضرت با رفتار و اخلاق خود، همچون یک پناهگاه معنوی برای یاران و پیروانش بود. او آنها را از ذلت و نادانی نجات داد و مسیر درست را به آنها نشان داد.

درواقع کشتی نجات نمادی از امید، محافظت، ثبات، هدایت و پناهگاه است. امام حسین (ع) به عنوان یک رهبر الهی و انسانی، تمام این ویژگی‌ها را در زندگی و قیام خود متبلور کرد و به نوعی «کشتی نجات» معنوی و اجتماعی برای امت اسلام و بشریت شد.

ریشه‌های حدیثی لقب «کشتی نجات» برای امام حسین (ع)

درباره استناد حدیثی و اصل حدیث کشتی نجات بودن امام حسین (ع) توضیح دهید و روایت‌های معتبر را بیان کنید.

حدیثی که امام حسین (ع) را به عنوان چراغ راهنمای هدایت و کشتی نجات انسان‌ها معرفی می‌کند، از جمله روایات معتبر و برجسته در منابع شیعی است. این روایت نخستین بار توسط شیخ صدوق، از دانشمندان برجسته شیعه، در کتاب «عیون اخبار الرضا(ع)» نقل شده است. شیخ صدوق این روایت را از امام جواد (ع) نقل می‌کند و آن را با سندی مستند که از طریق سلسله ائمه اطهار علیهم‌السلام به پیامبر اکرم (ص) متصل می‌شود، ارائه می‌دهد.

متن روایت به این شرح است: علی بن عاصم از حضرت محمد بن علی بن موسی روایت می‌کند که او از پدرش علی بن موسی، او از موسی بن جعفر، او از جعفر بن محمد، او از علی بن حسین و او نیز از پدرش حسین بن علی بن ابی‌طالب چنین نقل کرده است: روزی وارد محضر پیامبر اکرم شدم، در حالی که ابی بن کعب نیز در آنجا حضور داشت. پیامبر با استقبال فرمود: «خوش آمدی ای اباعبدالله، ای که زینت بخش آسمان‌ها و زمین‌ها هستی.» ابی بن کعب پرسید: «یا رسول‌الله، چگونه ممکن است شخصی جز شما چنین عنوانی داشته باشد؟» پیامبر در پاسخ فرمود: «سوگند به خداوندی که مرا به حق پیامبر فرستاد، جایگاه حسین بن علی در آسمان‌ها بالاتر و عظیم‌تر از جایگاهش در زمین است. در سمت راست عرش خداوند، درباره او نوشته شده است: چراغی است که هدایت می‌کند، کشتی نجاتی است که جان‌ها را از غرق شدن در طوفان‌های دنیا رها می‌کند، امامی است که هرگز سست نمی‌شود، مایه افتخار و عزت، دریایی پر از علم و خزانه‌ای از دانش.»

علاوه بر این، شیخ صدوق در کتاب «کمال‌الدین» نیز همین مضمون را بازگو کرده و آورده است که: «همانا حسین بن علی در آسمان‌ها برتر و بزرگ‌تر از جایگاهش در زمین است و از جانب راست عرش الهی چنین نوشته شده است: چراغ راهنمای هدایت و کشتی نجات.» هرچند برخی محققان و محدثان در بررسی‌های سندی این حدیث تردید کرده‌اند و گاه اعتبار آن را مخدوش دانسته‌اند، اما این روایت با مفاهیم و آموزه‌های شیعه تعارضی ندارد.

علاه بر این، حدیثی دیگر از امام صادق (ع) نقل شده که می‌فرمایند: «همه ما کشتی نجات هستیم، اما کشتی نجات جدم حسین وسیع‌تر و در عبور از امواج سهمگین دریاها سریع‌تر است.» این بیان نشان‌دهنده اهمیت بی‌نظیر و برتری امام حسین (ع) در هدایت انسان‌ها به سوی رستگاری است.

برخی از پژوهشگران معاصر پس از تحقیق در منابع روایی متوجه شده‌اند که این حدیث به صورت مستقیم در کتب اصلی یافت نمی‌شود، بلکه بیشتر به عنوان تفسیر و برداشت علمی و فرهنگی از شخصیت والای امام حسین (ع) مطرح شده است. یکی از این تحلیل‌ها متعلق به علامه شیخ جعفر شوشتری است که در کتاب «خصائص الحسینیه» با نگاهی دقیق به جنبه‌های فرهنگی و تاریخی عاشورا، ابعاد هدایتگری و نجات‌بخشی امام حسین (ع) را برای انسان‌ها مورد بررسی قرار داده است.

چه کسانی نجات پیدا می‌کنند؟

اشاره کردید که امام حسین (ع) به سراغ زنده‌ها می‌رود که حتی دست و پا می‌زنند. منظور چیست؟ لطفاً توضیح دهید.

بله، این نکته بسیار ظریف و عمیق است. امام حسین (ع) فقط برای مردگان و کسانی که از دین خارج شده‌اند نیست، بلکه اساساً برای کسانی است که در مسیر حق هستند اما هنوز گرفتار مشکلات، شک‌ها، تردیدها و حتی اشتباهات هستند. حضرت سیدالشهدا (ع) می‌خواهد آنها را نجات دهد، درست مانند کشتی نجات که نه فقط برای غرق‌شدگان بلکه برای کسانی که در آب دست و پا می‌زنند، می‌آید.

این مفهوم در رفتار امام حسین (ع) در واقعه کربلا مشهود است. یعنی در لحظات آخر، حتی کسانی که در مقابلش ایستاده بودند، مثل حر بن یزید ریاحی که ابتدا مقابلش جنگید اما بعد بازگشت و نجات یافتند. امام حسین (ع) همواره با رحمت و مهربانی با آنان برخورد کرد و قصد نجات همه را داشت، حتی کسانی که راه را اشتباه رفته بودند.

این موضوع چه تأثیری بر فهم قیام عاشورا و دعوت امام حسین (ع) دارد؟

این موضوع یک نکته محوری است که نشان می‌دهد امام حسین (ع) هدفش تنها شهادت و ایثار نیست، بلکه هدایت و نجات است. حضرت آمده‌اند تا کسانی را که در راه حق هستند ولی گرفتار تردید، ترس، یا فشارهای اجتماعی‌اند، نجات دهند. در منطق کشتی نجات، حتی کسانی که در آب افتاده‌اند و دست و پا می‌زنند، می‌توانند نجات پیدا کنند اگر به کشتی نزدیک شوند.

همان طور که اشاره کردم در عمل، این را در رفتار امام حسین (ع) با برخی افراد دیدیم، مانند دو برادری که در آخرین لحظات برگشتند. این بازگشت‌ها، نمونه بارز رفتاری است که فقط با نگاه یک کشتی نجات قابل فهم است.

نجات‌یافتگان و ردّ پای کشتی نجات در عاشورا

جلوه کشتی نجات بودن امام حسین (ع) در کربلا در برابر کدام شخصیت‌ها نمودار شد؟ داستان‌هایی از افرادی مثل حر، دو برادر که در لحظات آخر برگشتند، شمر و... را روایت کنید.

این سؤال بسیار مهم است چون رفتار امام حسین (ع) در برابر شخصیت‌های مختلف کربلا نمادهای متعددی دارد. یکی از آنها حر بن یزید ریاحی بود که در ابتدا فرمانده سپاه عمر بن سعد بود و مقابل امام حسین (ع) ایستاد. اما در لحظه‌ای که درک کرد امام حسین (ع) بر حق است، به سپاه امام پیوست و در نهایت شهید شد. این بازگشت، نمود کشتی نجات بودن امام است؛ یعنی کشتی نجات حتی کسانی را که در مسیر اشتباه هستند، نجات می‌دهد اگر بخواهند.

در عین حال در کربلا دو برادر بودند که تا آخرین لحظات در سپاه دشمن بودند اما در نهایت در لحظات آخر به سمت امام حسین (ع) برگشتند و شهید شدند. این نشان می‌دهد که کشتی نجات امام حسین (ع) برای کسانی است که در کشمکش‌اند اما در لحظه تصمیم به نجات می‌گیرند.

شمر بن ذی الجوشن هم یکی از سران سپاه دشمن و قاتل امام حسین (ع) است. نکته بسیار جالب اینکه در لحظات آخر، امام حسین (ع) به شمر نیز فرمود: «برگرد و نجات پیدا کن.» این پیامِ نجات حتی به ظالم‌ترین‌ها هم داده شده است. این رویدادها نشان‌دهنده رحمت و گستردگی دایره نجات امام حسین (ع) است. کشتی نجات امام فقط برای یاران نیست، بلکه حتی برای دشمنان هم باز است.

پیام رحمت امام حسین (ع) به شمر

بسیار تأمل‌برانگیز است که امام حسین (ع) حتی به شمر گفت برگرد. این سخن را با سند و تفسیر برایمان شرح دهید.

بله، این نکته‌ای است که کمتر به آن توجه شده اما بسیار مهم است. منابع تاریخی و روایی نقل می‌کنند که امام حسین (ع) در آخرین لحظات، وقتی شمر را که آماده کشتن ایشان بود می‌بیند، خطاب به او می‌فرماید: «یا شمر، ارجع قبل أن تنال ما لا یغفره الله.» یعنی «ای شمر! برگرد قبل از آن که به کاری دست بزنی که خدا آن را نمی‌آمرزد.»

این مطلب نشان می‌دهد که امام حسین (ع) نه فقط برای دوستان و یاران، بلکه حتی برای دشمنانی که در حال ارتکاب گناه نابخشودنی هستند، آرزوی نجات دارد. این از باب عظمت روحی ایشان است و دلیل دیگر بر اینکه ایشان همان کشتی نجاتی است که هرکسی می‌تواند سوار شود و نجات پیدا کند.

با این توضیحات، تعبیر «کشتی نجات بودن امام حسین (ع)» چه پیامدهایی برای ما امروز دارد، چه در بعد معنوی و چه اجتماعی؟

خلاصه پیام این است که امام حسین (ع) نماد مطلق نجات، هدایت، حق و عدالت است. در دریای پر مخاطره زندگی که پر از طوفان‌ها و خطرات معنوی و اجتماعی است، تنها کشتی‌ای که انسان را سالم و پیروز به ساحل می‌رساند، کشتی امام حسین (ع) است. سوار شدن بر این کشتی یعنی پذیرفتن راه حق، فداکاری و مقاومت در برابر ظلم. و هرکس بخواهد، حتی در آخرین لحظه، می‌تواند به این کشتی پناه برد و نجات پیدا کند.

این تعبیر پیام‌های بسیار عمیق و متعددی دارد، مثلاً امام حسین (ع) به عنوان کشتی نجات یعنی وجود ایشان محور ایمان و تقواست. سوار شدن بر این کشتی یعنی پیروی از مسیر حق، ایمان به عدالت، فداکاری و مقاومت در برابر ظلم. این باعث می‌شود که انسان در بحران‌های زندگی معنوی و دنیوی، دچار سرگردانی نشود.

از بعد اجتماعی هم قیام امام حسین (ع) نماد مقاومت در برابر ظلم، فساد و بی‌عدالتی است. کشتی نجات بودن ایشان نشان می‌دهد که هر حرکت اجتماعی برای اصلاح و عدالت باید حول محور امام حسین (ع) شکل بگیرد.

در عرصه سیاست، امام حسین (ع) نماد مقابله با حکومت‌های ظالم و فاسد است و این که حرکت‌های اصلاح‌طلبانه باید به اصول ایشان وفادار بمانند. همچنین از منظر اخلاقی، امام حسین (ع) الگویی برای گذشت، مهربانی، دعوت به نجات حتی برای دشمنان است که نشان‌دهنده جایگاه بالای اخلاقی ایشان است.

انتهای پیام/